SEEŊOOR FA CANG A TUƁAAƁ


  O kiin a waaga foogaa yee Seeŋoor o tuɓaaɓ a reeƭu mbaa nduɓaaɓ a felin, a adnin. No ten lay a tuɓaaɓ fo ref o tuɓaaɓ ndefee leng; lay a tuɓaaɓ fo nduɓaaɓ mbogree. A fex’a a tuɓaaɓ tigi, a jangin boo me cang a ndayna, ndaa pañit’ee ta sereƥoox na cosaan um, a ref oxe moɠuuna daaran ndax Ngiin Ƥaal a niwel. Keene koy, mayu no we na ƥaalaa ke ta bindna a ngaeeru, a mbi-in nen oxaa na jaageeja ndeer ref o Nduɓaaɓ mbaat o Ngiin o ƥaal. No ndigil, kaa teel’el o suqit na xa ƥay ya um, a ɓekel ekol, yaam a saƭik xoox, a fodaƭar, a tax Ñilaan Ɓaaxum a damtin : « kaa teel no xaa na sogaa jeg xa kiid ɓetaa ƭaq rek ». I mbar o and itam ee Seeŋoor reeƭee oxaa na retaa ekol a fudwiidaa kirand no mbind. Kaa ret a moof fo labe waa Ngas-o-ƥil. Ten taxu ta foygoox « Soo o raay o lakas a doonu, a ref ɗoy le moɠna bon no xeeñ es, yaam ta nandaam nen kaam laafel a xoox es ne fo ɗeen a fañtiteel o njaaƈ onqaa roɓneena, suqtel suqit na lak ya es, xaajel fo xalaat no Daan es, saƭtel fo puud ke, fa pamb ake ñoowdandoogna o laaw es… ».

O NGAR FO TEN

I ndaka nomtuwiid no ngar-fo-ten : O nanangaa I mbosu mbindaa na seereer soo eetit no safe le Seeŋoor a bindna, njo’tin na seereer soo ndiƈanin Seereer ke nen o fonq, moɠtaa we na njangaa a tuɓaaɓ, kaa woor a in ee no njang lak in soom I mbaagu ndeef boo a cang in a moɠ o saƭik, o and in a moɠ o woor, a moɠ o xool. I naaga njangaa, mbindaa no lak in, xalaat fee xan a moɠ o xool, too kaaga soom waagu garit o and. Kaam ee I mbiangaan xan I mbaag o mbapoox mbog no nqel adna, ndef no moofand olaaga nen saaƈ fa laalo, ne Sedar fa xoox um bugtuuna. Ke moɠna ɓakand a in na pind ake Seeŋoor refu yee na jamaane faa I eetna njangnaa a seereer, waa Ganjool a yaac’a ƥanj a in. Ke da siiswoogna reeƭu yee safe le I njangnitoogna a kas, fa saxal, fo laƥ a neoogu ndaa dara no ke na jangeel ekol reeƭee teen. Ke da mbug’ina lay refu yee ke I njangnaa den waag’ee tax o leng na den a jeg calel no biro ke. A jega maa da ƥur’ina, a jega maa da ƥur’eerna. Ndaa fat I ndam ee den ƥuru. Kaa no kaa xotitna na xa kiid 1970iin a gar na caf Roog ake xaye, ne lak ke Senegaal a mbareena mbindit a dalne, Mbind Alfabetisaasioŋ fo Lak ke Numeena Senegaal a dalnel, o sep den a ref fi oxuu refna waag o liir, a bind na lak ke kam saax le. Yaag koy fat I layir ndigil, yaam a fada: Naa mbind neene refu meen mayu fiaand, too tig a fiange yoo deyee, xooɗee. In wiin ɓaal kaa I mbar o ngoorgoorlu boo fop ke na jangneel, a jangeel na adna, no kaa xotitna no ekol eetaand bo na iniwersite a waagel o jangin no lak ke in, ta ref elektoronik mbaa astoronomi . Ye I layaa kaa jofna na pind ake Seeŋoor, ndeefandin na Rajo Ndef Leng, a jega kaa xoolna in qac : Seereer ke fop nanandoorogun, a and xil ke na ne-eel, ta xool a den qac too wiin a njang ngap xa kiid qarɓeen ƭik, a ndet iniwersite, too bo ndiik and ke Seeŋoor a bindna na tuɓaaɓ a xoxaa a den. O nanangaa a pind ake Seeŋoor a ndey waar, kaa ten fa xoox um, ke ta bindna na tuɓaaɓ fop oo a seereer a adnu, a adin o ga seereer fa adna, a sosin took cosaan seereer. Bes oxuu I laytaa, a refangee o seereer kaa layaa in ee: « Ahaa ? Nuun Seereer ke neene nu njo’titaa a pind ake Seeŋoor ? ». Laamit neene, a ƥanj a yaacu fof, ndaa fat da yeg fo and ee den fa qoox den mbaru ƭeetaqin, a moɠ o ngortu yee o pasin Sedar a diƈanu den. Fat a mbetandoox ke ta layna ten xoox um :

« Kom kaam war o xooland ke binduuma, xam yegin a nuun ee tikoorik ke um neaa fop no kantoŋ ne rimeema inooru, kantoŋ neene fokat caate seereer kaa pictoorna ndeer xa tan fa xa ƥoloŋ fa xa saawit. Mexaa neaa tikoorik keene, saax le janglooruuma soswatin na yiif es, um reefan xa coc samandaal. Ke um yaakaaraa refu yee oxuu na liiran xan a lingir fa mi a gar I ndeefandoor a ƭat yiif aleene…

« … Na saax akeene jangloorum, ndeer gaynaak fo xooxoox. Baa es kaa xawoogaam kili, moɠtaa kirand, ee yaam kaam may a ñaaƈ. Ye ta xijna na mi, ta ɓekaam ekol no duɓaaɓ, ee ndax um yaru, ta ref kaa wiic’ina ya es lool, ta damtin : “Tige kaa teel, no njaaƈ onqaa na sogaa jeg xa kiid ɓetaa ƭaq rek !…»

« … Na pec akeene yaroorum, ga fa kid es, nan fo nof es kuus ke ndefoogna no sooƥ ke, fo panoox ke yetwoogna xa sal axe, fa leemaar ake ngimoogna no peel ke, fo xon-faaf we na saate fee fo Daan Maak we layoogna fa mi, a njangnaxam ne tikoorik ke sufaalooraa ndeer njoloor fo yeng o njeek. Ten tax soxalaiim dara refangee ne tikoorik keene ndeeroogaxama no ndeƥandoong soo yegnit, nen a saltiki, Jamaane fee feet na sutoorkaa no ndaw faye faak, too keene refu nduleer ne o Ceejeek oxe doxneena ».

A doona teen ee:

« Ndigil ne refu yee kaam liir, ha-aa sax, kaam war o lay kaam nan-gilu a kim no wiin ɓaal, ɓaal a den boo and ne da saxitna soo bind a den… Ten tax o kiin oxuu bugna and we njanginna in, ke moɠna no ten ta xaɠ waas saax a nduɓaaɓ, a ret a saakik farna fa Afrik. Ne leemar ake naagtaa cook a yerik na mbeel alaa Simal ».

Ndax ta hartoox we na liiraa ke ta bindna, a jusna den tig, a xottin na kim a seereer alaa ta tekitna na tuɓaaɓ :

« O fes o leng yoqee no saax le
Jaaxeer Muusa nan-gilwaam
Njeeƈ ndeer xoox, dara fangwee
».

Saa lay ain ten fa xoox um ke kim ale fofna :

« Meeke, jegee samandaal leng, ndaa pañtee o liirangaan o ga a qool xac ne saax le na ne-eel a naagitna yereŋ, yereŋ fee ɓis a qalaat na waxtu a inax cini fo Pangool fo xon-faaf ».


Keene fop taxu xan nu ndet na co’it ale fo ne I ngaitna a pind ake Seeŋoor bo yaac o njomi. Refee kaa I sosaa, ndaa kaa andoona yee qoolu xac oo na pind ake Sedar. Ahinahin, fat nu and ee mosee waas cosaan um, mosee waas cosaan paap um, mosee waas cosaan paapaat den. Keene fop gartu ke taxna Seeŋooriin, Seseeriin, Damaasiin a mbapu, a lambin Ngiin Ƥaal. Ndigil oo : Ngiin Ƥaal ne da ndiirwaa, we ndokeerna ekol, mosee ndef fo duɓaaɓ, andee teen mayu. Wiin ɓaal we njangna kañ a xijlandu : Kaa ke da mbetaneena ekol, a njang a tuɓaaɓ fop oo, duɓaaɓ kaa mbañit a den nduɓaaɓ ne o koor a fañtiteel mbe no rew. Kom Seeŋoor kaa jang’u boo xoox um a naag feƈ, a bug a tuɓaaɓ, a doon teen a jeg o tew o tuɓaaɓ, ye ta saqaa saax le ta xaariitor fa Faraas, fo wiin yeeq, mayu kaa ƭeetoogun nen o tuɓaaɓ, a njambin ƭik-aa-ƭik mbaat oxaa gid-a-ƭakuna. Naaga, ta fi nen o kupe laa wiin ɓaal fo wiin yeeq a paasraa. Moɠ o jaak we na layaa kaa jofna no ten fop keene lambnaa, ke a pind um a yipna mooc a den. Ten fa xoox um, mosee jaaxiɗ yaam keene. Tugal fee ta ɠookoogna kaa guutatir fo Tugal fee ta xetitna. Adna fa nqas no duɓaaɓ kaa fadiid, a jeg kaa ta fofeerna, saa bug o ñuf ke reeƭna meen. Ten tax Sedar a ɗomatu, a lay a den ee :

« Wiin ɓaal kaa ngimaa, ndaa ke da ngimaa refee ke da nga-aa fa kid den. A motatinwa moos ! Yaam fa xar motatinukee too xa maax axe da mbestoogna nqewi, ne coom-a-qaƭ ke nqew’itna ? Owey, njegatee ke ñoowdandoogna den, ta ref a pamb fa ƥala, fa kooraa fa goonga fo fudand no toog den. Na jamaane fee ndiiki, kaa o ceejeek a yoq kotoŋ a gooy boo nen ƈiid, a yiifaa na ndok otel alaa gooyna baa furi. Ii, a reftangaa neene koy, kaam ee a soƥangaa yee ñaal ne xaye fofee tus, nam a waagu fi boo diilukee saax le ta deƥandoongitna, a yuxmaa a pec ake ñaal ne feet a jogoliidkaa ? Kaam ee nam a waagu fi boo jokkee ngiin um ƥaal, a jiinin ta inu, a fapu ? Ye ƥonax um a njaɓeena kañ, nqaɠeenoo ta dam na sumbu, fa kafe, fa kayit! »

Ke ɓaatna keene reeƭu ke ta saq’ina saax le ye duɓaaɓ we sutooxna meen, I njegat a qoox in. Na saax Afrik ake sogoogna njeg endepandaas, a jega aa-adax mayu waa mbañroogna fa Tugal, nen a Siixu Ture fee reeƭna Gine. Den ƭeetooge nen faafañ we, mal ne Seeŋooriin, Ufuwet Buwaañi yiin a mbiyel waa na ƈuuganaa duɓaaɓ we. Bo ndik ta ref o ñak o and. Siixu Ture fee fañan’ina Tugal, a lay a Deegol ee ‘ha-aa !’, ndax kaa mujee deɓoox na xa ƥay duɓaaɓ lakas we ngenna Risi, ta ref kaa moɠna soof, yaam ta ñak o andan a den mayu ? I mbooga yee a jega naa a fi-it’angaan fa Faraas a mbaag’a nanoor, yaam a andir’a andir naa ciɠtir maak a xeƈ’ateerna, andir kupu xa kiid teemeed. Keene foga no ke moɠna tax I njoit na seereer ke Lewopool Sedar Seeŋoor a bindna, ndax wiin a mbaag o and xil ee ke ta jamboogeena, moɠ o jaak ole, ñakin o and gartun. Ndaa bes kaa nandaa in nen kaa jini yooru a in, in wiin ɓaal : a jega waa mbar’eena mboogit yiif yaam a cang den, ndaa nam o cegu yiif a waagu laamtit ke taxna Seeŋoor a gilig o tew o tuɓaaɓ saa kañaa, a gimaa mbaat ta bindaa kaa jofna no tew o ƥaal ? Ta nand nen kaa Ñilaan Ɓaaxum fee ya um reeƭee o kiin o ƥaal, mbaa ya um Ngaa fee saq’ina o dol a keel « boo a gimoogangaa jom um a dañaa kam ngang um ! » Mo-oor neene fop, ñak o nan a tuɓaaɓ den gartun. Ndi boog kaa eet’ee dolnaa Sinet fee ƥiy Gofornoor Felik Ebuwe baa jeg fo ten xa ƥiy xa taq, ta ref Gii Waali Fa Farañsis Arfaŋ ? Ndi boog kaa gawul we in na ngimaa owaa njega o kor ngimkatee o lakas ? Neene reftu ye Seeŋoor a layna yee “Ne tuɓaaɓ a jegitna yiif o kiin o ƥaal a jegtu xeen”. Koo qoyni nu anda yee a ƭelem akeene dara bonee teen. Sedar layee yee o kiin o ƥaal jegee yiif, layee yee o tuɓaaɓ jegee xeeñ. Ndaa na tuɓaaɓ nqeloor maak andand a ƭelem akeene ƥisiidu ndeer wiin ɓaal, duɓaaɓ we mat a naag yereŋ, o leng layee. O nanangaa den o mat layee, ka ngaee na ƭelem akeene wen leng, in wiin ɓaal o mat I suukuur, mbaaɗarin xa cok nen saamaand fa ƥodaxu mbaambir mbooɠ.

A soƥangaa yee kaa lay ee o kiin o ƥaal jegee yiif, a jamba duɓaaɓ itam o ñak xeeñ… Koo qoyni fat I ngoorgoorlu, fula fa fayda in I ƥakandin no cegu fula fa fayda.

NDAX KAA GIDAƬAKU

Ye tuɓaaɓ fo kiin o ƥaal a nqetna, a waag’a ut jam soom yaam fop a ɗaapel took o sar nqaariitoor. Ndaa koy reeƭit’ee naaga. I anda yee kaa ngar’u, a njegu lanq ke, a ndet bo na jamaane, wiin ɓaal a nqawluweel a mbi’keel faɗ. I ƭeetaqinangaan a paax, a kim aleeke mayu yaaltoogeena no ndeƥandoong ndigil neene fofu : Aayoo aay
Aayoo nene!
O loolatangaa lool,
Naar waa ndamong,
A njiktikong fo jem,
Fo jem olaa jaɓel,
O lolaa gataa
.

Kaa koy fat I mbañ o mbeec ee Seeŋoor o kiin o cegu yiif a reeƭu. O xet um fo nduɓaaɓ, I layee yee fo duɓaaɓ, waagee ref tig no mboƭom-sogoor, moɠtaa ta saq xeeñ no ceejeek. O kiin o ƥaal kaa yaac o ñof no fes a cinj ke ta jegna, a dam no tig no kiin o lakas, ta ref na lak, a tokax, bo no ngim. Ndigil oo, jamaane kaa ñaaɠaa, ndaa koy fat I yeg fo and ee bo o ñaaɠaa fo kiin; kaa I mbar o lay sax ee bo o ñaaɠaa fa jamaane, waraa eet o and oxe refoona, and ke inoonga, and ke bugoona. Ndax keene jeg, xan o and me inooroona fo ke refoona fo xe refoona, too ndax ta waag o jeg, sereƥoox na cosaan, andin, na dimleaa o kiin. Ta ref ke Sedar a lambinna, a reef teen. Ten fa xoox um oxe jangloora ndeer Jirool fa Joong, xa saawiit fa piket fa xa tan ee picit fa xa cam den xa pagatar, xa cam axe ndef xa cam cini, xa cam a kaaƭ, fa xa cam no xon-faaf. Me ndax ten bindu yee :

Kaam reef a ƭat, a ƭat ale xuɠu, a reefan a peepeer a banj,
A banj ale bulo ndeer xa qol o nqool Yooga.
Ta nandaam nen arjana faa o ndoog a cooɠ a tan a ga-aa
No ngulmandaan yaa cer um a sumna;
Arjana fee janglooruuma ta ɗaaknaa njaambuur Tugal.
Ndi na qool akum a reeƭahinu ? Kaam ee no hiid olum a reeƭu ?
Ke a yiif es a ndamatna refu a ƥuuɓ ale yenoogna yaa kid-a-njaɓraa
Wiin a nqontaa nen buƈ nen a bes Roog fee xaye,
yook sooƥ a ƥuuɓ boo nen fo daag !
Yongand ke ƭik a ndeeƭu a ndend fo tan,
a salit na ƭat cini fa xa cam um xa pagatar
A gar na piƭ ake soswoogna njoloor farna fo poy ke.
Weeciim Kam-Jame le yertooguma foofi laa refeerna o ƥor
yaa njeeƈ a fodna ndeer xoox,
yoon es a ndeeraam a yoq ƭuc, a muxlu piɗ a koƥ.
Yaa fa yaaga, a liit no kaynaak weltoogu o ndaag o siir
Soo a retangaa baa riim yaa kid a njaɓraa,
Famb a kaaƭ a jaɓanin a xoyaa lafwe ndeer xa tan.
Soo soldaar a ndeɓ xa bonekaare ndeer o lang, a mbuuqaa,
Jigeen es Teniŋ-Njare fa Cagum-Njare sam Roog a yirim a den
a ndig a nduut o feem, a yelef boo nen ƈulfaand
.

Keene reeƭu ke tax’ina ta ruuxaa a koƥ boo Jogoy a cooxin labe we yaam ta saƭik xoox. Ndaa reeƭee Jogoy soom a jom’and’u : Ñilaan oo a daaw’a teen :

« Yaay, … kaa Tugal a feñaxaam nen o qiixire fo bomb o fuɗɗu, xeeñ es ee rip, a moɠ o mok cer es no ndeƥandoong ye um ɠufaa rok a koƥ, waxtu a inax no xon-faaf soom a taxoogu um gat no mbind ».

Ye ta retna o Ngas-o-ƥil, cosaan fa lakas fa kaooƭ-adna a lakas a rondandwa na xa cam axe no tan ole. Labe we layaan ee Pangool kaa yoo lakas kaa yoo, fop tig Saytaani yoo, tig yeefar, tig no xaa gimeerna a Roog. Ndiiki Pangool ke ndefatee gaynaak of a koƥ fo mbind, ndaa Malaaka Paax kaa fo Wiin Tedu we nitaal den a yugmooxna ɗuga xa tobine xaa na pac-pacnaa. Kaa koy Roog a dimleaan boo nitaal keene ndey’ee o ngoor-o-saƭku-xoox onqaa merna daaq le no tan ole xon a ndeepatiroogna; ngarin’ee ke a yiif um a ndiirwaa :

Soo xa tobine ndoonu, a pac-pacnaa ɗuga nitaal tuɓaaɓ
Um layel ee den ndefatu gaynaak es a koƥ fo mbind
O Ngas-o-ƥil ! Foofi of watnee a koɗom es.
Ten tax I ñaam’angaa, nqeɗ boo ƈut,
um jaɓnook Gamb-fa-Niig le foof um a ŋuuroogna nen a cat,
Soƥiid a nu
un, nuun Daan Maak we a kid nuun a mbagiɗna fop,
Werdun a yoon fa mi a ɗoxaxam, a raagwaxam ndeer kiƈ
— Ii, Werdun o mat ! o ɓox ole ɗaaknoogna njaambuur Tugal.
O Ngas-o-ƥil ! Bo na nax of ake a yiif es a ngaalataa,
No cal of oo, fa ŋas of oo, a kim of oo
Damatiim dara, a refangee o labe ƥaal oxe deɓoogna o rak
nen o Maad Dawud mbaambir Arka Roog
A nandtaa caaci es fee jaaywoogna
yaa I mboxaa mbecaa : «Njaga Ɓaas ! Njaga riiti !»

Ne I laytuuna eetaand, Sedar a sereƥooxa na cosaan um, «Pangool a ndamtin boo cosaan um maasee yaam yar toxandeem fo nduɓaaɓ». Ahinahin, I nga-a yee fop a xoola qac. Gid-a-ƭakoox a jegangaa yoo inooree na Sedar. Kaam ee refee mbudaan, neatiim ta gindaa nduɓaaɓ. O nanangaa a yiif um a yaaraa a yoroox Ngiin Ƥaal fo Nduɓaaɓ, kaa toxandeem ke ngarna ci’iran o gur o lakas olaa ta reefna : no ga den, kaa Sedar, nen a in in fop, a war o xaɠ ke ta reeƭna, a dam no ke da ndefna. Ten taxu no peŋ ndadkandeer ne na cangtax ale ne-eena «Fat a kooraa fa ƥala yooranaam » Sedar a lay ee:

Nanyo famb a fakaa
Ya es a xoyaam
A lee: « o Nduɓaaɓ ! »
Um farakoox a lingeer adna

Kaa layaam ee: « O yaal es» !
Um geenu, xa ƥay a letnoox a cungaa, um war o jil
– Foonaam, Sukeyna !
Uh ! Ey ! Adna ƭik kene ndaarna a siiknoor nen sund !
– Foonaam Isabel !
Waagatiim o jektirand o pog faap fo pog yaay,
Ta tax
um jaageejaa ndeer ɗik weeke a yiif es a ngirnitoogna
too um bug’u xa ƥay den a mbokatoor a yungat xa ƥay es.
Kaa koy a soƥangaa yee waxtu a ƭeetlax geenwu, um war o jil
Jilaam ñosombil xa quluɓ, jil nqeñ fa xa coc,
Jil a banj fo cooxe, jil o pamb fo-oy es ole huyteena,
Jil a ƥala, jil riiti fo mbak a saxal, jil a kim-a-yaand !,
ii, a kim-a-yaand o mat !
Kaam ee jilaam a luuƥ ale na foyguwaa o yeng o njeek
nen o ñuxur malaaka Roog no muukandoong adna,
A yooroox poy pagatar ke no we mboomteena Tugal.
Jilaam xeet no wiin ɓaal we ngali’na,
Jil paadoole ke fog es, jil xooxoox adna kuluhum.

Adna ƭik ke mbar’ee ndaar sax, a siiknoor. Kaa mbar’u mbod, a mbog, Sedar a fokat a den na xa ƥay um, a foxat xa ƥay den axe ta yungatooroogna yaam

« … ke Ceejeek oxe bugna refu o ngiin o ƥaal fo nduɓaaɓ, fa xa ƥiy a saax ake Tugal a jegna fop a lingir a mbog xeeñ nen a Demba fa Dipoŋ no betandoor ke xon we sipaneena, mbañir a fañ o dik o ndaag den nen o ndoxom, da yoon, a njof mbaambir a muuɠwaa, fañ den a mbit a den nen o hiiñ fo ƭuuɗ. »

Adna fa nqas fee soƥiiduuna koy ga’tiran naaga, garee ndax ta ñambaasoox no cosaan lanq seereer, no cosaan lanq Senegaal, no cosaan lanq no wiin ɓaal, ndaa ndax ta moocandin :

Roog o Yaal, koo waasani Tugal !
O yaal oxe, andaam koy xil ee xa kiid teemeed nahik axey,
Tugal a ref no xawluwaa wiin ɓaal ndeer cooxe,
Kerceen ke na kañooraa a qoolaand fa yirmande of a ndaƭoor a safe es,
a ñagadil xa taalbe es, we njeg’ina o and fo we njeg’ina pexey a ndeer in
da ndaaynoo
r a den.
Andaam ee poroɓla den gefu saŋe ke fa xa coong axe ndeeƭna qaaɠoor,
No kaa xotitna no Mudand bo no Batand, xa bomb den a nduguñ
maat ke yaaj’ina boo nen a qoolaand njoloor,
saa ndaaɓ xa coc axe nen a koƥ nqawlax, a ƥindikiiñ Pangool fo cini,
kumpa fee sing’ina den da mbi-in ŋasir na bes diiboor.
O Yaal oxe, koo waasani we mbi’na Askiyaa ke surga,
gelwaar es adsidaa, dag es xa booy, xooxoox we wiin waa na ƈufnaa o nqool,
xeet es a ndefat waa na sadaxnuwaa.
Waraa fapu tigi, waasan we nqawluwoogna xa ƥees nen puufuɗag,
Saa tartit a den xa qiir, da ndefik xa ƥay xa ƥaal no wiin yeeq.
Waraa waasan we njogolna kaa jolna cuni xarɓaxay na xa ƥees na kaal,
a mbi-ik a den faɗ, a mbar teen kupu cuni teemeed ƭik.
Soo um yoq kotoŋ fa xa puum es, ñaal es a nandtataa o joc o ɓor,
xa yeng es joor fa njegee muukandoong.

O Yaal oxe, a kid es owey a nguya yaam xa kooniit,
Fuux a yoɗu kam xeeñ nen xoox saamaand,
tige betaam bo, yaam um foog’u yee fuux reefatiran
.

Ŋaaloor ne refna no xeeñ Seeŋoor ŋaaloor no ino fop oo, kaam ee keene foga no ke taxna o kiin a ref o kiin, a waag o jal, a waag o fuux, a waag o waasanit. Moɠtaa yaa ta refna na fitna, a hupel doole, a monjel. Ndax waasan oxaa tooñoonga o ñak fayda yoo ? Ndax refee mandarga no xeeñ no kiin o paax ? Ndax kaa ke I nqeɗaa Roog refee yee «Ta waasan a in ne I mbaasantaa we tooñna in » ? O yooɓ taxee ta fiyeel, a yooƥ taxee ta fiyeel. Seeŋoor a fuuxa tigi yaam musiiba fee sip’eena ndeer xeet um, cosaan um a dakel boo Toxandeem-ke-lamwiidna-yaayaay « a ƥindikiiñaa Pangool fo cini, kumpa fee sing’ina den da mbi-in ŋasir na bes diiboor ».:

Nuun fop, mexe simnaa nuun fo xeeñ katolik.
Pañtee koy um and xil ee a jega labe of waa toroxandna saacuur es,
a top a den nen puufuɗag, a ndox ke da njuurtoogna.
Andaam ee labe of mayu mbarkea kidi, a nqaariitoor fo yaal toole
Keene fop dey’aand o fad, yaam : … Roog a anda yee I mbag’a nanoor.
Kaa tikoorik keene da ndoxna njektir’ee fa kag alaa
Yakooɓ a sip’ina ndeer Roog fo lanq.
Tikoorik keene kaa ndeeƭu o lampa laa heƥandeena
a cungaa a
qoolaand mbuyukuun,
mbaa xa qoor axe na yetwaa, a cungaa batand njeeƈ…

Pañtee ta yer a yiif um, a and ee o kiin a tooñong refee Roog fa xoox um a tooñong, too ten heblu I mbaasantaa, moɠtaa « koy naa adna moofu o ñak barke fo ngoreaƭar owe meen ». Kaa nand nen a baasan aleene Sedar a waasanna duɓaaɓ we mat moɠ o jaak we mbaasaneeru a Seeŋoor. Na den, ref o kiin o ƥaal tigi refu o daaran duɓaaɓ we. Ten fa xoox umkoy a anda yee a jega maa I ƥisangaa tige, xan a nand nen xawel a caf a ƭak. And ke xewna, a faaf soo moɠ o fapwan ke refna mbaambir waru o cegu yiif. Ŋutaam-um-ŋolong ndeyaƭar fo ñak fayda moɠu jootnaa yee ngiin. Too lay kee lay kee, ref o kiin, dam no ngiin, gayaa ngiin ref njo ne. Ne I soowtaa yee Wiin Ɓaal I ndefu, o kiin oxaa laykaa wee « Afrike I ndefu » laltee dara lakas refangee o keesel idantite in, o keesel and ke I ndefna. Oxaa Amerik, mbaat oxaa Risi, mbaat oxaa Angalteer, mbaat oxaa Almaañ, a waaga lay ee keeke refum, meeke genum, ndaa mosee ndef meen a soowaa yee winn Saax-a-nduɓaaɓ a ndefu. In Wiin Ɓaal, fat I ƥekatin a yiif in na adna. Kaa koy I mbooga yee naa adna soswu, o ngiin o ƥaal ƭool a moɠu xijil no we Roog a sakna fop.

en_USEnglish