A PIND SENOOR

BO I NDOKAA NA PIND AKE

Safe leeke refu safe ɗikandeer a cangtax ake Seeŋoor a bindna. Eetand le I eetu tekit na seereer, ta fof a qaaj a tadak : « A kim yook », « Xa losti xa ƥaal » fa « Ee-ecoopi », nein « A pind Seeŋoor ».

Cinj ye I tekitna a pind um a eetaand akeene, xaaj luu refna teen I mbiyanaan safe sangum laa I ƭofitna ƥaal ke fofeena ndax I ndimle we na liiraa den.

I ngorwangaan tigi koy, I anda yee, no kaa jofna no samandaal, ke « A pind Seeŋoor » a yipna moƴu mat cosaan saax wiin ɓaal. No leene, « A kim yook » kaa fof ndiilax Sedar fo lanq ke ta rimeena yaam ta suud’el no ndeƥandoong, a cooxel labe we Ngas-o-ƥil, a suur a jangtik o Ndakaaru soo Tugal a doonukaa. Ye ta fadiidna Tugal, a ga-a xil ee ke ta yuxmoogna reeƭee maaga yaam waa Tugal a ƭeetaa o kiin o ƥaal nen doxandeem faa fogkeerna boo muk fo nen genwal o kiin. Ten taxu a jega maa Sedar a layna yee : « Kaa na Maayaay a felexam, kaso faye ñaapoogma jegaanum ».

Ndeer we moƴna andel no wiin we njeg’ina o ga oleene baa mbiyin na safe, I mbaaga mbetand a pind ake Gobino, taxna tax I lay no safe eetaand le I ne’na « I njoit a pind Seeŋoor – Safe I – A kim yook » ee : « We njangeerna, mosee ndet Tugal, mbaat da mos o ngen fo duɓaaɓ, a jega maa da ƭaayitna yam yiif den galagee a piis ole o kiin a ƥaal a fiisaneena ».
Ndigil, reftatee nen a yaaga, ndaa koy I anda yee bo ndiik a jega kaa maadna yoqaa. Ndiiki, a doonatangaan no ƭool ƥaal in oo, a doonel no neew doole a saax wiin ɓaal kam adna fee ndiiki.

Ye ta fi’ina neene, fog um ɓaal a soƥiidaan Tugal yaam xa piloor xire fa ƭikandeer adna kaƥ. Ten fa xoox um a walaŋteerwa, a roku coldaar a ret a ñoxorkel, Almaa we ndamin a mbegin kaso. Sabab fee ta ga’na fo gali no wiin ɓaal, fo me Tugal a dakna fa den, a fiisatinaan no safe um leene, bo na poom ale Caarooy ye ngoor ke ngatna xire. Weene samandaaltu « Xa losti xa ƥaal », na ƭat kerceen o losti ref kaa na cooxeel o kimu xaa batiise-eena, no mbagand mees, a soƥ fop a mbaasnu pakaad den, ta refan a den nen ƥogid, ne Seereer ke

ƥogditaa ƥogdit, a wetandaa den fo-oy le Yeesu ɓaxeena.

Na « Ee-ecoopi » Seeŋoor fa lakas geenwu. Kaa geleeru, a bug o lalit me ngiin no kiin o ƥaal a doonuna. Fat I mbetandu yee duɓaaɓ eetaand waa mbi’ee o kiin o ƥaal o kiin. Yaam keene, na « Ee-ecoopi», Lewopool a kafatina ke yaal o and maak we Tugal a ngalagoogna, ta ref ke jektirandna o kiin fa muumeen, no kaa xotitna na Aristot a gar na Dekart. Xa kiid xa mayu ndoku a ndeer Aristot fa Dekart, ndaa o nanangaa waxtaan leene utatinel, kaa o kiin a ret’u baa moƴ o hees muumeen no coxod fo ndefaƭar o kiin kam xire fa ƭikandeer adna feene I neoogna xa toor.

A keeg ake safe ɗikandeer leeke fokatna moɠu may ñaax, too oxuu na jangan a wara moƴ o fi o ndang. Na den, Sedar kaa fi nen oxaa nomitna a yiif um, refee yee yaam a ticax, ha-aa : kaa fi’tin ne kelfa warna fi-it. Ye ta refna yaal saax le, nen o ƥasil oxuu refna, mbaat sax I mbar o lay nen o maak oxuu refna, kaa yer a yiif um, «mi» feeta ɓegelin ndax ƥasil um a mbaag o ndef na jam, ta ref ke feƭarna mayu yaam o ñak o and mbaat o raƥ yiif.

Fop ke ta neataa no safe leeke, tig xoox um oo, ta lalit o misiir um, ke ta galagaa, ke ta yuxmaa fo ke ta diilwaa, bo no wiin mayu waa mat’uuna, Roog a xoy a den da adu nen a Filip Magileen Seeŋoor fee ƥeem fa Sorso Pompidu fee xaariit um ret’ina baa ref peresidaa Faraas, bo na Saŋ Mari fee reeƭna Koperaa no sax le Senegaal, fa Marteŋ Luteer Kiŋ fee boomit’eena Memfis no gox olaa Tenesi kam saax laa Amerik, soom yam ne ta reeƭna o kiin o ƥaal a fapu ndax wiin ɓaal a niwel no saax laaga.

Ke moɠ’ina wiic a in na tekit aleeke koy reeƭu, kaltaa fop, a kon taxar fo daaƭ fo tiiƭ. I Laamta wiin mayu, ndaa pañtee bo ndiik a jega waa a kon den a mbaageena naƭit. Kaa koy, a refangaa yee kaa daaƭ le mbaa ndaxar ne mbaat muumeen fee fa xoox um fofee samandaal, waree ref kaa na taxkaa a tekit ale jagaƭar.

Na seek a eetaand ale ta ne’na « A kim siñaara », I anda yee Seeŋoor fo mem um ngeenwatu, a mbiƈaqilwaa kaa jofna nongiin um. Meene I mbaagu mbooñit boo and ne yiif um a ɗaapoor’ina. Na « Kim yook » fa « Xa losti xa ƥaal » a gar na « Ee-ecoopi », kaa daaran’u xeet no wiin ɓaal fop, a ñoxoreel, a firtaa ke singeena, a hurdaa ke wareerna fo ke jageerna.

Ye ta refna peresidaa, a and’a yee a layooƭ a yoq ale fa pesoorooƭ a yoq ale waratiran, too keene refu tigi and ke ngelfa refna. O kiin a refangaa sangum a waaga daaɓoor njaambuur, ndaa ƥasil a donwangaa, njaambuur a faga, yaam wiin um a mbaaga ndak no kaa ta fañanoogna a xoox um faak. Ten taxu Seeŋoor a yer a yiif um, a fañ o ref no hadadaa ñaal fo yeng, a dapatinaa ke duɓaaɓ we mbi’na fo me da ndakna fo wiin ɓaal. Ƴuuganee a den na dara, too keene mayu mboogu. Ha-aa. Kaa refan a in, in ƥasil um, ax mbooƭ naa duufeena a lanq ndax ta sulit a waag o ñoowdand a in, pitik in Senegaale, soo we ngenna Afrik fo wiin adna we ñakna toole, fo ƭool ƥaal nuu refna a ndoonu. Fop a anda yee nqeex pañtee a tuup xa qol; kaam ee ɓek mbep no yas yaa fo nqeex refee yaq. No ndigil kak, o kiin waree weec kaa faak, ndaa koy waree faraku teen itam bo o feet a daɗin.

Siixu Ture wiin we mbi’u o paafañ yaam ta hadadaa no tajo keñ aal fop yeng, a loaa a Seeŋoor sabab, a foog ee ten refu meen, a foog ee ten refu o paafañ oxe, Seeŋoor a ref oxe na ƴuuganaa duɓaaɓ we. Ndaa koy a yiif fop mbodee. Ten fa xoox um waag’ee and ee ke Seeŋoor fa xoox um a ga’na ndeer Tugal kaa muñin, ne yaay a waagna uupit jom um ndax o ƥeem toroxkee. A reeƭangaa Seeŋoor sangum rek, jegee oxaa hupuuna njogol no paafañ kam adna fee, fo oxuu ta waagna waag o faambrit koy.

Ten Siixu Ture fee fañan’ina Faraas, a lay a Deegol ee ha-aa !, ndax kaa mbaambirnaa geeleerukee, a damnir fo waa

Risi ? Maaga, I mbooga yee a fiya musiiba, yaam damir’u fa Faraas fee ta andna jiko um, a and me ta waagna dak fo me ta waageerna ƴakandu yaam da ngen kaa hupna xa kiid teemeed, a andir. And’ee dara no waa Risi, refangee o ƭaad saaƈ na sak a ƥang den, ta ref « Komunismi » fee ɗaaɗoogna adna fop a mbog, a mbodir. Ten taxu da ndeeƭu meen a naxan, a njalan yaa ta fesna den ndiiñ, a nqaƴin no hadad um a mbuuraa a paƴ halal lanq ke Gine, a ƥisaa saax den. I mbooga yee Gine war’a fog na saax ake moƴna njeg halal na Afrik, xa ƥeem a ndef no naataange, ndaa ga-aano, kaa mbog no we moƴna ñaat na adna too lanq ke den a ngup’u lanq ke Senegaal halal.

Keene refu nguutatir maak ndeer yaal yiif laa na ga-anaa ƥasil um, a ga-aa koƭu, fo kiin oxaa ŋooɓna xeeñ, a fiyaa ke o ƥasil a wareerna fi, a fof jiko ŋutaam-um-ŋolong.

Refee yee Siixu Ture rek wiin we nandandtoogu a Seeŋoor. A jega waa andoona yee Seseer moƴanu den a Seeŋoor, bo ndiik ee yaam

Eme Seseer reeƭu o paafañ oxe. I mbug o laamit a den koy ee : Nam njektir neene waagu magnit too den ɗik da ndeeƭu qaariit, a lingir, a ñoxoreel baa sos xalaat « Ngiin Ƥaal », refna ke wiin we layaa « Neegiritiid » na parañse ? O ga ole o leng kut a ndeer den, a jegangaa njektir na « ooƭ » ale soom a refu, ne ya es a laytooguuna: « a pi a leng bonee, a piyooƭ na bonaa ». Seeŋoor kaa rimtel Senegaal, a yarel yar Seereer soo yar mbind Labe doonu, ta ret baa bug’u ref o labe ten fa xoox um. Keene taxu o yarax um oleeke ci’iran a layooƭ a leng ale. Seseer koy no mbaƭ a rimte, no saax laa Hayti, da ndet baa mbañaa o jegax ole Faraas a jegu’ina den, meene itam ta jektir. Ye da njeguna Senegaal fop oo, mbind Seeŋooriin no lanq ke Senegaal a ngen’u, fogreerna fa Hayti fee wiin ɓaal we ndamit’eena Afrik, a ƥisel maaga no mbaƭ, da ndet boo andatee sax me da cosaanoorna kam Afrik. Keene taxu fo nuu o ga den a waagna waag o refit leng oo, a layooƭ den mbaagee mbog. Keene waaga xool a in, in Seereer, yaam I ngorwangaa ne saax le in a geenoorna, I anda yee ne carind ake fop ndefee leng, yaam ta jeng kaa leng we ndiimbaa too lakas mbañkiran.

Bo ndiik a maada yoqaa. Naa Seeŋoor a saayu, kaa fi nen kaa wiin we ndendandin fa Siix Anta, a mbug o yoɗ a Siix

Anta, a ñuf a Sedar. Na jamaane fee ndiiki, oxuu refna na kañaa a Siix Anta Joob fee Universite ne Ndakaaru ne’teena. I yaac o njeeju yaam ta nand a in nen mbanuu o kiin a layna no ten, ta layin layiran, xan a jusin ee ten reeƭu o paafañ yaa ta dendaneena fa Seeŋoor. Kaa jolna kaaga, kaa mboog ee Seeŋoor dakoor’ee fo ga ole Siix Anta jeg’ina no kaa farna no ne cosaan in a faqaqooritna Misiraa fee refna ref Esypt.

O ga oleene matee ndigil faak, matiran xaye too matkiran o feet. A woor’a a Seeŋoor fa xoox um ee a jega maa wiin ɓaal,

moɠtaa in Seereer fo xeet cosaan ke Senegaal a mbaqaqooritna na Misiraa, a woorin ee mbaqaqoor neene Seereer a njegna fa Misiraa a reta boo saax laa Eend no xeet Darawija we. I mbooga yee keene, Porofesoor Suleymaan Fay a waagaan o seede, ten fee ci’eena a jangtik maaga na jamaane Seeŋoor. Ndax Seeŋoor fa xoox um bindee yee : « Xan yaal o and we ndeer nuun a lay a nuun ee no Ɓemb-Roog o janoon a inoor’u nen a cosaan es fa maak fee dugñeena ».

Kaa jolna kaaga, Seeŋoor fa Siix Anta ke da njang’ina refee leng. Siix Anta naaga nandanditkeel o kiin, I mbooga yee dendandin fa porofesoor Soseef Kii-Serboo na moƴkaa jag yaam den ɗik a jega maa a cang den a nqetna ndaa o ga ole refee leng. Fo nuu ta waagna waag o ref, o ga Siix Anta fo ga Seeŋoor a njektirangaa yoo, a waaga waaƭkel na polotik fo ne saax le wareena saqit, ndaa refkee no me cosaan no wiin ɓaal a faqaqooritna Misiraa.

Safe leeke koy keene refee ka taxna ta inu. O nanangaa I njang leng leng waa mbiyeena pir mbambir Seeŋoor, kaa I mbug o lalit ee ñak o and no yaal o and we ndeer in ɓisiiidu fo ut olaa dey’aandeenayoɗ, a soƥangaa yee kaa I ƭeetlu a paax, ƥaal a yiif in bo ta dey. We na nqoywaa ekspeer Seeŋoor koy moɠu ƥaat o ñak o andel Seeŋoor, yaam da ngadadaa kaa jegeerna xoox fa caf, a mbaas njone. Ke Seeŋoor a gimaa lanq ke ta jangloorna ndiilax soom ɓisiidun, ndiilax ne inoor no tas yaakaar um. Kaa ye ta ref o ndeɓandoong, nen a in in fop ye I sogaa nqet fa den, fop no nduɓaaɓ kaa fi’un nen a nax, ta xet fo wiin den, a ga ee fop siiñaatax soom a reefu. Ten tax ta bind ee :

     « Soo xa tobine ndoonu, a pac-pacnaa ɗuga nitaal tuɓaaɓ,
um layel ee den ndefatu gaynaak es a koƥ fo mbind.
O Ngas-o-ƥil ! Foofi of watnee a koɗom es.
Ten tax I ñaam’angaa, nqeɗ boo ƈut,
um jaɓnook Gamb-fa-Ñiig le foof um a ŋuuroogna nen a cat,
Soƥiid a nuun, nuun Daan Maak we a kid nuun a mbagiɗna fop,
Werdun a yoon fa mi a ɗoxaxam, a raagwaxam ndeer kiƈ
— Ii, Werdun o mat ! o ɓox ole ɗaaknoogna njaambuur Tugal.
O Ngas-o-ƥil ! Bo na nax of ake a yiif es a ngaalataa,
No cal of oo, fa ŋas of oo, a kim of oo damatiim dara,
a refangee o labe ƥaal oxe deɓoogna o rak      nen o Maad Dawud mbaambir Arka Roog,
a nandtaa caaci es fee jaaywoognayaa I mboxaa mbecaa :
Njaga Ɓaas ! Njaga riiti! »
.

Ndiilax neenetaxu ta foygoox a lay ee :

« Soo o raay o lakas a doonu,
a ref ɗoy le moɠna bon no xeeñ es,
yaam ta nandaam nen kaam laafel a xoox es
ne fo ɗeen a fañtiteel o njaaƈ onqaa roɓneena,
suqtel suqit na lak ya es, xaajel fo xalaat no Daan es,
saƭtel fo puud ke, fa pamb ake ñoowdandoogna o laaw es… »

Ye ta sogna ret Niw York a binda yee :

     « … Ndaa koy jeg xa yeng xarɓaxay fa xa yeng xa ƥetaq no ped meelu ke Manhattan,
– no hookoom o dadkandeer a sogaa dig nen mbaafaal -.
Kaa mee xa yeng xarɓaxay fa xa yeng xa ƥetaq too gaiim a ngas,
gaiim a biinj, soo tiiƭ ee dul a nqonaa took ndaw teeraas.
O ɠeel no ndeɓandoong onqaa um pokkaa no ɓay nanaand sen,
gaiim ƭeen leng naa na numnaa.
Tus, a refangee a caf niloŋ, a caf fo ƭeen kaa andeerna onj,
njegee tuñ, o leng walidkee kend um. Dara,
a refangee a qeeñ a cegee o liir,
a qeeñ akaa mbaaƭeerna tefee xaaliis. »

I mbugangaa adin o and tigi, I mbara and ee Seeŋoor fa Siix Anta mbaraand too mbaagaand o ndendand, mbaa boog refkee na

xalaat; xeƈa, ne I laytuuna xa toor, na politik, too kaaga ahin taxee I inu. Ndendandikyo a Siix Anta fa Kii-Serboo mbaat fa Porofesoor Obenga ndaa ba nu ndendandin fa Seeŋoor no kaa jofna no and. Ke da njangna reeƭee leng too Seeŋoor mosiran o inwan no kaa jofna no and, —taa no and in boog fo ke I yegna. We andoona yee den ndefu ekspeer Seeŋoor itam fat da ngoorgoorlu, a mbañ o ngido na « Rowayoom daafaas », « Niwi de Siin » fa « Faam nuwaar » fo feem xa ƭelem a cangtax um. Fat da suur, a ngef njo ne ndax wiin we and tigi oxe ta reeƭna fo ne ta xalaattoogna.

  1. NE SAFE LE SAXITNA

    Ke damna in in wiin ɓaal a ɗoma tigi. Ke tuɓaaɓ oxe doonna in kaa fi nen uut laa wodkeerna boo mbaat a wodangaa yoo I maad fo aak le. Hadad le refna meen, I ndaaran we adwanna maat ke in, a deya waar tigi. A biƈaqilax a faaxa lool, too o naaga ñaaɠaa ref na biƈaqilax rek, xan o baɓ a panq a mayu, too fiyaangaan o wootwangee o ɓolu, too o ɓolwangaa fadkiro me jofoogoona. Meene wiin ɓaal a tolwu. Ye wiin a mbaañaa xa qoor axe, a ƥaalaa baa and ndax a jega maa kiin a waagna gen maaga, inwey lupandwa no kaa leng a andeerna xoox fa caf um. Xan I soxod meeke took wiin nand neene. Ndigil, o andeer a jega haq, ne kenar a jegitna haq, ndaa oxe andeerna saa ref no kañaa a yiif um I mbaagiran o mbuus. Too koy Seeŋoor a xija xij yaam fop a layaa no ten too andee no ten dara boo dara fag. Koo mbatinyo a saq ale lofuna no jooƴ nuun soo sog o ngeleeru mbuuɗaa njulmbax um !

    O ga no wiin weene taxu o xet a jegangaa, ta jof na Seeŋoor, nen a betandanx ale saate ke mbianan o hiid oluu refna, wiin a ndet baa mo, a mo aleene tax mbaagee nga sax ee kaa mo, da mbiyin o jeg yiif, a mbiyu nen oxaa xoox le yipna o and baa ɓaxwaa. Kaaga goƭa ndigil ne. Njegee a yiif, ndefee dara, colu wiin ɓodaxu waa andeerna sax me caf den a ndakna. Wiin weene kaa ke duɓaaɓ we ndoonna wiin ɓaal a ret baa fuulaand a den.
    Ba nu ñofandu, xan I nqoolaand ke I neaa : Ii, kaltaa a cang, nam o Seereer a waagu laamtit ke taxna Seeŋoor a gilig o tuɓaaɓ, saa gimaa o tew o ƥaal ? Ndax kaa cosaan in sipaand na kim a nandu neene ?

    Ndax Yaande Koduyiin, Ñilaa-Bigeyiin, Ayda Mbayiin, Ami Koleyiin, Mbaat Saariin, Xadi Juuf Yerwaagoyiin, Xadi Juuf

    axaanooriin naagee ngimaa goor lakas ? Ndax Sombel Fayiin, Mbay Njaayiin, Simoŋ Seeniin, Dabya Ndoŋiin, Nikolaa Saariin naagee ngimaa rew lakas ? I ndeefanangaa ne xalaat nuun a ñaaƴtaa, I mbooga yee, a tontax nuun refu :« Ha-aa mbaree ngim o lakas, o koor oxaa jegna o tew waree gimaa o tew o lakas; o tew oxaa jegna o kor waree gimaa o koor o lakas ».

    A reeƭit’angaa neen a Sinig a jegkoogangaa a kim oo maykooge de ! Yiif leene deya waar tigi. Oxuu ɗeetlooxna ne a kim a seereer a ngeenoorna, a and ee laamit neene war’ee inoor no yaal yiif. O yaal um kabano war’u yokooraa. Kaam ee oxuu na laamtaa keene, ƭof soom fo raƥ yiif mbaagun o ƥek teen ndaa refkee o jeg yiif. A refangaa yee o yaal um kaa jangtaa iniwersite, kaa a kayit um fop a mbar o nquuyel, a ndoxel yaam ref iniwersite jomba o ga um fa adna, a jombin. Ret boo iniwersite, maad meene na xalaat sabab oo. In fop I anda, njaɓ ee refee yee o tew oxuu gimna o koor rek hakandax a xalaataa; refee yee o koor oxuu gimna o tew rek wokit njalax a galagaa.

    Fat I mbaas caaxaan, nomtuwiid na fayda cosaan in, nga ne ta ñaaƴtaa, yaam I mbaagangee mbi kaaga, Roog a anda yee I mbaagee and tus no cosaan no kiin o lakas. Niiraa kaa jofna na cosaan no kiin fo and tigi cosaan um, yegan, ndefee leng. Kaa I mbar o moytu a paax yaam ret boo iniwersite fo jeg yiif mbogree. A jega waa mbaagna njangaa maaga bo xa kiid xarɓaxay, ndaa yiif den naagee waɠaa, ndefee ke tuɓaaɓ a xoyaa entelektiyel : kaa ndef nen a kaset alaa yipoona a kim Simoŋ Seen fa mbugu saaƈ soom bo ta may. A kaset alaaga cooxkirang muk a kim Yaande Kodu mbaat a kim Mbaat Saar mbaat Mbay Njaay. A kaset ke yipeena teen soom a waagu cooxit, too neene a cang a nandu : A jega waa andoona yee ke da njangna o kandaama soom oo, a dimleaa den da mbaag o ŋaay ndof ne, ta day ma. I mbooga koy ee njo ne refu ŋaay, ɗat a kuuni mbaat xa taxar mbaat godan naak… Ndaa boo keene fadiidaa, o yaal o kandama le jegna yiif xan a fangandiku a saq ake mbaaguuna ndib no ɓay fo lakas fo lakas.

    Mbaasyo saakaa Seeŋoor gilaa-saax. Mee mbaasyo ƥanjaa oxaa nu andeerna ñaal nu andiran o yeng, yaam o and fo foog kaa mbogree. No safe leeke, nuun we na ƥanjan yaam ne ta bindna « O tew o ƥaal», ta ref a cangtax alaa andoona yee dara teen xoolee nuun, yaam a xool’angaa nunn nu ƥanjitkoogiran o ten. A reftangaa neene, xar nu layu na « Nocturnes » fo « Elégies » ke ten koy ?I mbooga yee nu nga-a teen tig ye nu ndefaa Liise, njang a den Iniwersite.A yaaca woor a in ee tig no tuɓaaɓ nu mbiyun den ! Ndi boog ? Aca I ƭeet ke ta refna, nga ndax dakwahinee no cosaan seereer.


  2. A KIM MBE

    Kaa jeg mayu kaa wiin we mbeectaa na Seeŋoor. Ne I laytuuna no safe le I mbindna na tuɓaaɓ ndax we na niiran na tuɓaaɓ a and

    ke ta bindna, kaa I lay ee : « O minise naaga ɓoolaa a qanq ake ta narna fi-it arka, a waaƭaa naa da mositna, refee yee kaa bug o ref a qanq mbaat arka ten fa xoox um ». Jang a tuɓaaɓ, layin da nqool tiitar a waru ref. Kaa koy taxee o waaƭaa maa reftoona o tuɓaaɓ, mbaat ta ref ee koo xeef a xoox of, xeef cosaan of. O yaal jom a cooxange calel, kaa bugin o fi boo o leng jegkee kaa ta ɓanjna teen. Keene refu ke naɓoowaa wiin we ndiiki, moɠtaa no saax le Senegaal. Mbaa boog we saquuna mayatee.

    Fat I mbetandu yee Seeŋoor porofesoor a reeƭu, a jangnoogu a tuɓaaɓ. Ii, o yaal um koy, a fexangaa ke taxna ta jegaa ngaak; mee a fexangaa ke refna o ñoow um, a farakwin, ndax o ñak fayda yoo ? Ndigil ! lay ee a tuɓaaɓ lak no tuɓaaɓ oo caali refkataa. Ndaa a tuɓaaɓ akeene ndeeƭu ke ta jangnaa, ne wiin mayu njangnitan no ekol ke boo fa ndiik. Ndax yaam ke lak feene felna den a taxa da ndef waa ngeesna mbaambir duɓaaɓwe ? Oxuu fexeerna ke ta jangnaa waree jangnik. Ke moɠna refkoogu yee Roog fuu feedna ta kongomu, a dam na ataaya fa yoli mbaa damye.

    Seeŋoor Tugal a reeƭu, a jangnaa xa ƥiy no wiin yeeq a tuɓaaɓ, ne keene jegtaa bo ndiik no wiin ɓaal waa ndefna maaga, a njangnaa a tuɓaaɓ, a jeg waa ndefna no ekol ke meeke, xa ƥiy no duɓaaɓ a ndetaa no ekol naa den, da njangnaa den a tuɓaaɓ. Yaasam I ndet bo ta refit neen na seereer, nu and ee waxtaanaa fo kiin na seereer fo bindaa teen a safe ndefee leng. Lak fuu refna kaa fof mayu, I mbar’u lay ee kaa fof adna fa muum, yaam adna fee I ngenna lak na taxaa I mbaagin o njoit, ndaawin lakas we o and, fo ke I nqalaataa, no kaa xotitna no nqeex fa koɗom bo no mbugir, a gar no faɗu a Roog fo a cuur Pangool fo o miis, a ret na tiw o sar mbaat a tiw a keƥ.

    Lak fofu fop. Roog sax o Ɗelem ole saktu adna : « Mberaand, kaa Roog a sak asamaan fo lanq. Lanq ke o ƥor a yoq’u too saxit’ee nen dara : xa niɓaan xa ƥor yooru hundaŋ fee, soo yiif le Roog a yaaraa a yooru poof ke. Roog a lay ee : fat a qoolaand a jeg. Soo a qoolaand a jeg. Roog a ga-a yee a qoolaand tig paax oo, soo ta xaaj a qoolaand ale fa xa niɓaan axe. Naaga, a yaara, a feed, ta ref ñaal eetaand adna ». Apootar Saŋ fa xoox um a binda yee : « O ñuxur ole reeƭu no mberaand naa, too o ñuxur ole fa Roog a reeƭu, a ref Roog. Fa Roog a reeƭu no mberaand naa. No ten fop a reefu a sakel too jegee dara kaa refna meen too reefee no ten. No ten o ñoow a reeƭu, o ñoow a ref a qoolaand no wiin ». Keene taxu waxtaan yoq le, ahinahin, o ñak o and gartun.Safe bindange, fop njegatun, refee soom xeet fee njegna lak fee ta bindeena, ta adna kuluhum. Oxuu waaguna yooru, niirin, wo jegun. Keene taxu Seeŋoor a binda na tuɓaaɓ, ndaa a samandaal ke fop samandaal seereer oo. « Nocturnes » I tektitu « A kim mbe » na seereer. Na tuɓaaɓ koy, Notturno a eet’u layeel, mbaat Nacht-Musik no lakAlmaa, ta tekit akim o yeng. A kim o yeng koy waagee ref dara lakas refangee mbe mbaat a kim mbe,a kim mbe a jeg xa pasoŋ xa mayu na in Seereer, yaam kaa fiyaneel:

    • O kulook
    • O njuli
    • O xaaraand mbaat ƭat a mboy.
    • No kirin fo riiti mbaat ndiiki fo gitaar.

    Noduɓaaɓo fasoŋ o nahkandeer ole I layna taa took moɠujoot. Xa pasoŋ xa nahaq axe fop koy owe na pind akeeke na Seeŋoor.


    1. A KIM SIÑAARA

      <bSiñaara xe inoora na purtugees Senhora. No ke I andna, neene rew ɓaal we duɓaaɓ we ŋastoogna ye da ndefaa meen a nqoyooge. Kaa mbokit’u den no mbaƭ, a yooɓandan a den fop saa ngeekaa den too ndolnir fogkee. Siñaara keene o Ndar fa Gore ndefoogu, yaam maaga reeƭu ndaland maak no wiin yeeq we. Seeŋoor a janga samandaal ne, yaam a yiif um a nomtu no ndeƥandoong, ta wetandu roog we ta mooftoogna, aŋasaa fa den, da ndaɗin mbaat ta daɗ a den yaam ne ta retna a jangik mbaat yaam ne ta bug’ina ref o labe. Maaga, mbugir ne meen a reetu ndaa ndolnir waag’ee jeg, ne ta refit’ina reftooga refit no siñaara ke. I Nan-gilwin : « Kaa o ɓay a qoolaand a diƈaam o deƈin o yeng o njeek, muuɠax of a leel o gooy ole yooruna Kongo es, um ɗaay boo gimaa fo tiiƭ a cek-a-layu, nen a faak, o laaw es a fi xiin leng kut, a riñaa a ƭuƭuruux fo goon na xa ƈoox es ». </b

      A doonahina yee : « Kaam weltong boo daga, a soƥ a kid a njaɓriidaa, um geenu, andatiim kaa layuuma, o faambir fa mi, muuɠax of a fof o pasin, O cax Roog o Ndew a nukand mukit of. Diganaam a loot, yaam pay of a moaa a kid es, koƭu, a muxil ale sañtuwataa o ndang nen njeeƈ naa fosuna xaw o lac no maag kirand ngoor ». I ndak o ƥaat keeke : « Koo ɓop miñu miñu xoox no qiixire xe nen koo yeg ee kaa fo laf a yoorwin. Took loot ne foduuma, ɠookaam njeeƈ ne mudaa na paas a kid of. A mban um ga’kataa mukit of fa pec saax le rimeema ? Kaam ee a mbanum um dakukaa ɓopnu, geƈnoox no ƥalgel ngang of ? A koom a ƭelem a sultit no wonq tedaanga. Ndaa baa fadaa, xam wid a saax ɓetaa ƭak, ga a cooɠ a lakas a mosu, yer fo daag a qur a can. Andaam ee xam wondu, calax can a ƭugwaam. Kaa koy o hiid oo hiid, I ndetangaa bo a sarandam a ñoland a yiif, Xam ref no diilwaa saax le rimeema, cungaa a cooɠ of nen joor fo ndoq foofi no weer ».

      Ke ndut no maak a waareena ref wataan fop oo, moɠtaa o maak o podu ne Seeŋoor, kaa I mbug o mbetand ee a jega mayu kaa I mbortaa na yiif in no kaa jofna no ten. I ndetkee muk boo a yiif in a naag xot, a nga ee Seeŋoor a roka meen ndut, a ref o njuli, a fianel mbe. Kaa jolna keene, I mbar o and ee na jamaane faa ta refaa o ndeɓandoong, cosaan kaa sis’u tigi kam a Sinig boo o nandandtangaan a Sinig ale xaye, I mbaaga lay ee ke o kiin a ñoowoogna cosaan na bes fa leng na jamaane faaga, xa kiid xarɓaxay ndiiki taxkee o leng na in a ñoowiin. Kaam ee bes den fa leng nen xa kiid qarɓeen ƭik oo na in, no kaa jofna no mudnu na cosaan boo mek. I mbetandu yee farna fo hiid 1906 a rime, yaaga Xire Adna fa Eetaand adna rokaand, njaw fa ƭikandeer neaand, maad we maad’u ndefaa meen, yaam Maad Maye-Koor Juuf oxe dode no hiid 1924, a soƥ Seeŋoor a tolu no ngap xa kiid xarɓaxay fa xa kiid ɓetaa tadaq.

      A reftangaa neene koy, fat I mbaas mbiyan nen o kupe, mbalan rek mbañ o mbaas ƥakandin a nduɓaaɓ too ta ref o kiin in, a moɠ o and jaaku na in cosaan seereer fo ke ta miñ’ina miñ a nduɓaaɓ fop oo. Fod num na in ngau xon-faaf fa kaaƭ, a yoon fo kuus ? A jega na pind um mayu kaa joxoñna in ee ye ta gatna, areeƭangee peresidaa, kaa bugkoogu foolaa sipwaa no qel ke Sinig.


    2. DAMAAN KUMAX

      Ne ta ne’na o saar o eetaand ole «A kim mbe» a taxa I mboogee « Damaan Kumax » fee betkee o leng. I mbaag’aan o tektit « Akim

      ndut » itam. I mbañ o mbeec ee ten fa xoox um oxe fertaan a kim ndut alaa inoorna na paafaal : «Taagu guutuut njulee moomee, muusee mbubaan njulee moomee ».

      Meeke, kaa bug o naag daket, a mudnu no xooɗ cosaan, ta ɓisinna jamaane faa ta refaa o haat. Ke ta ñoowna kaa fiin nen a kuy alaa sisaaƥna boo andatee me ta jofaa ten fa xoox um, ta bug o faraku no fañ o weec cosaan um, ta tax ta diid, a gufginwaa.Xa kiid axe mbaafna fo ke ta ñoowna fop refee kaa jagwuuna, yaam a finen a kuy alaa muurna a yiif um boo a betandax um a ngeesat : « I naag daket, ndeef a ƭat nqalatax duf cosaan Daan in. A liit o baan o ɓoole a ɓodax a meleƈaa, jibi took a kuy ndoktal a yiif es ! Koo ñoɠi kuy ake na yaqanan o ƭaan, a nar o moocin mukit um fa mberaand. Ngela nomtiidi ndigil tikoorik, tuusanaam o tiim ole na adwanaa a qiind batand njeeƈ, fi a qoolaand a suqit yiif es le nof ke mbaaxateerna ».

      Ye ta wiƈaqiluna, a ga-a ne koƥ ale nandoogna, ne ta mayit’ina tiiƭ, a banj ake ndet baa mbal, naak a sufaa ndeer a koƥ a yaaju laa neqna. Keeke taxu a pind um a mbar o mbiyel o ndang : Cosaan feene ta diilwaa kaa jangin nen o toog oxaa ta bugna too ga-atiran. Na Seeŋoor, tikoorik ke mbaaga suptu, a saq o mem no kiin, o kiin a suptu, a saqo mem tikoorik, too keene refu doole samandaal. Fitna fee a cangtax ale yoonitna, refee yee ta diidaa faambir fa ŋaamaan : kaa jang samandaal nquc nen fa nqonno noon, yaamo haat a rokangaa no ndut, kaa fiyaa nen oxaa reefna na semb um, a suur kaltaa, a xontu. O yaal um kaa ref oxaa inoorna no ndeƥandoong, a rok ndeer goor. Yaaga, kaa jangoogu jeg jom, a jangaa adna, ndaa a sutoorangaa no ndut, a roxondu o meɗel adna fa muum, a sayanel o sep xoox um. A waagata jeg o tew, a jegik xa ƥiy, a gadook a den fo jom. No mayu, jegatee sañsañ a cungaa a faap fa yaay mbaa tokoor. O koor sangum a refatu, a war o gadu o ƭomel o ñoow.


    3. A KIM NGOOR

      Saƭit o saar oleeke reeƭee kaa yooɓna yaam ta jaxas, a fokat a kim ngoor, a tagas fa cat. Oxe ta ne’na «Ndeer o yeng», a cat a moɠu nandit na seereer ee a kim ngoor. « A kim ndut » fa « Damaan Kumax », na kim ngoor a mbogu, «A kim sodaad» a waag o fog na tagas yaam caloore Furtugees ke mbaafna.Amaalia Rodiriges fee ta neaa o Purtugees oo, xeet um a mbog no we njeng’ina adna fa muum, bo na Kap Weer fa Gine Bisaawo feeke matna in. « A cat poofi » waaga ref a kim ngoor, nen yaa fo xoyyaasaax a mbokatoorna, a mbi sadax, a mbi o xoy ndax a teƥ a gar yaa wiin a njaaxiɗna no ndiig kam o weer. Ndaa fat I ƭeet par o leng o leng ne da ƭaapoorna.


      1. NDEER O YENG

        « Ndeer o yeng » kaa lalit ee ke tedaanga widuuna fop oo no yung fo torox a refu boo waagee ɗaan : « Ndiig oo Ndiig ! wo fee na numnaa o Ceejeek oxe a qoolaand, numnaam mi fee looɠoogna nen mbep belo na Sarandam, a qur a ndeeraam, tuufe-duufe ndeeƭu wurus Jamaane, deyƭuwataam koy na qoolaand, deyiƭ na xa lampa fo leer muukandoong adna of le na suugaa fo ɓaal es.Deyƭuwataam na qoolaand lanq ƥutu ».

        Fop ke widuuna kaa fiit, yaam ta ref kaa ɗaapeena boo yiif jegee maa ta ŋasitna mbaat kaa ta ŋasitna. O yung ole refee yee kaa wiin ndeeriran, yaam xa pasoŋ xa ƭaq o yung njegu: o yung cer fo yung yiif. O yung yiif refu wiin a ndeerong nen buƈ ndaa o leng na den galagee a qalaat of, jegiro oxaa diisoona xeeñ of bo ta fag, o yung cer a ref o ref koƭoŋ, jegiro xaa matoonga, mbaat cer of a yuxmaa too jegiro oxaa mooftoona : « Naagaam birdit nen o saafaando, inu njong es, a peep es a suxaa. — Ey um waag’angaa berengu kam a timbaaj fo po-oy, berengu no duf fa nqon. Mexey a safe ƥor a ndeeraam a yidaxam,xa lampa juni kaƥaa ñaal fo yeng a mbañ o ñuf. Inwaam geenu, a yiif es a nqooloodaam, o mem es a mos, um nandtaa mbir, mbaa mol Ganaar naa fadeena tarit. Fo goon es oxe fut fo ax, a waag o duuf cooxe ke Bisaas baa suur no caate muum. Mi ref o fes fo masiin o larmet o ɓodaxu ».

        O torox um oleene reta boo ta laamtuwaa ndax neene fa nqon a nandu, ndax keene refu fiɗel le Roog a hepandanna o Ceejeek oxe, a ten fa xoox um : « Roog o Yaal, soxla-aam doole tigi mbaambir o ñak yaakaar oleeke. — O pelel saamar ɗuq no xeeñ bo no fonq le, a xooɗ boo nen a ticax, ndaa wooree yee xam xon. Ndax Fiɗel kaa nand nen ɓoowiɗ o ƭaan no Ceejeek oxe, o ñoow olaa ɗomna bo o bug o xiru yaam tay fa nqon ? Ey ! o njakad xa niɓaan, fa nqon a saq a qoolaand a koocaa lafwe Nen o lampa fo mbiɗaa-fiɗ ndeer o yeng, mbaat o jam kam o joc o andee ɓaax ».

        Fa nqon a wetandaan xoon-faaf we ta gaoogna kam xa tan axe ndeer Joong fa Jiloor. A anda yee xon taxee sooɠ. A reftangaa neen koy, kaa bug Roog o Yaal a ci-in ta waag o ñootnu no duf o yeer lanq ke Joong, a ret baa fokatooraa fo xon-faaf weene ta gaoona: « Roog o Yaal a qoolaand o Yaal xa niɓaan, Wo fee o Yaal Kuluhum, koo ciyaam waag o ñootnu no duf o yeer lanq ke Joong Yaal yook ne, Rimnoox no lanq yaaloor yaakaar ke janglooruuma. Fii um ref o kaynaak no ndoog o ngaynaak es kam xa tan axe Jiloor, yoon fo xon-faaf we na ndeepatiraa, Waag o feel xa pox yaa Teniŋ-Njare fa Cagum-Njare ndokiidna no lang ole, Song ndeer o lang yaa we nqonna no hiid ole mbakinna njom a kaaƭ ».


      2. A KIM NDUT

        Ne I laytuuna taa took, kaa jeg mayu ke andoona yee I naagatiran o ƥakandaa na Seeŋoor yaa a yiif in a naagna xot no ten. We ta genit’ina fo ten saxta rimel a ndeer den a jeg’a mayu kaa mo’na den na Seeŋoor, yaam ne ta teel’eena suqtit na ya um, a doxnel labe we. A tok um ekol fa tok in ekol nandee. Ne ta ɓoow’ina, a ref ndurngu tax’u Jogoy a jangin, a cooxin labe. Fop a anda ne ñoow olaaga nandna : o refangaa semineer, naagiro sutwaa mayu, waxtu a bond kaa fiisel, jegee puud, jegee kirin ke xa teɓandoong seereer a mbioogna na bayo. A reeƭangee ne cosaan a sis’ina tigi kam a Mbey fa Sinig Seeŋoor a waag’a ret baa ñak o and ke ta andna na cosaan fee. Ndaa Roog oo Roog ! ke ta suqteena, a diilwaa cosaan fee ndiilax ƭomu reta ba moɠin o fap, a moɠin o sanq ta xalaataa kaa jofna teen, ta fi fa coosaan fee nen ke a kim ndut a layna : « njas taa no maag, a paɠ um jeeri ».

        Meeke, oxey a wetandwaa ndut, a wetandwaa a kim ndut ake fa xa cax axe : « Ta reeƭu no yeng o falakaand ndeƥandoong, a weer boo nen xa ŋaaniin, bumb cogoy a dam na coonjoor, diid a ɗaarnaa xa siind, fop ee yereŋ … Xa cuuƭ a kaƥa, a njaɓan njeeƈ o loq, a njeemaa lafat yaakaar es fo njaambuur es … Fat I ndend mbi o lang, mbes ndeƥandoong a cinj, ndoki jambaar a fañ o dik a caf in, a yiif a nqox na muqit ne hiiñ a adwantaa ƭuuɗ.Woy ! ƭam a jiba, xa ton a muɓ. Fat I mbec, a kim a mbuɗiɗ, diid a wat na xa laaw, fa nqon a riƈatu o ñoow.Fat I ngim fa njaax, mbe no cuul a fapwan o ñak-o-and fo njaambuur in. Fat I mbes ndeƥandoong a cinj, a kim a ɓactel, o ɗelem oluu jegeerna xoox a fañ o duqel… Kumax Maak, soxla’aam o and of, tak a mbaar boo ga ne tikoorik a saxitna, waag o genu refik faap fo laman, and a tet wareef es, waag o fodrand kaak, fañ o hend o caajal o leng, fañ o weec o baayo ».


      3. A KIM SODAAD

        A cangtax aleeke, Seeŋoor oxe ne’taan a Humberto Luis de Barahona de Lemos, ta reeƭu o piibind o Purtugees, a rimel Lisbon, ndaa xan a yiif um a ndef na Wasko da Gaama, mbaa Wasko de Gaama fee rimeena ndeer 1460 fa 1469 no saax laa Sines kam Portugal, a ñakit Kocin no saax laa Eend no ñaal 24er o nqool Salax-taalaand 1524. O maamaag a reeƭu, a fiyel o tuɓaaɓ oxe a caf um a eetna ndeef no maag ole, a ndak no saax laa Eend. Wiin weene eetna inu, a mbidaa adna taxu xeet den a and adna, maad den a yoɗ xiixire da njegook a saax a lakas adna :

             « Ñoowaam mayu, wetandu tabax tan fo tun,
        maad camaane caloore fa birlax, fo mbugir njangir a ƥees, fa und a pagatar.
        Kaam bug o gugujaanu xa maag adna : Niseer, Kongo fa Sambees, Amasoon fa Gaanga,
        gugujaanu jiwaam ciwaam adna, fi a den ngum leng,
        fokat a den no ngiin njegee ñambaas.
        Ke buguuma refu um yer a safe fa wurus fo comlaand Koyimbar.
        Soxlaiim dara refangee wetandu, wetandu soom…»
        .

        Ye maat ke Tugal a yoɗna xiixire, da ngar, a njegu a saax no wiin baal, Naar we ndoonwa, a ngar a njikwaa fad :

             « Naar Ganaar, woxey gendandooraxam
        – ta reeƭu jamaane jom, o ref o qiixire xaa njambaar es a jombeerna.
        Xan o xooɗ nof of a soƥ a salma es a sipel too posoñ um moɠu ñof o hiiñ,
        mee xan o jeg nof of a xet fo digand es andee caaxaan.
        Kapiteen ndi baarañindi haptatinum, ndax damlu na doole xoox es
        maxatinaa saŋe es, da moɠ o saƭik tabax den.
        Yuuɓaand rek um fañaa.
        O sep es refu um poku o loq gayik naak,
        rabdinu boo a koƥ a ƥor a fiɗatin »
        .

        Ke keene xewna fop oo, o piibind oxe anda yee xeet adna sattooree a sattoor alaaga. Ten fa xoox a ga-a gon laa na nandtaa gon kam a safe kaa Koyiimbar : « Mexey nanaa o ñuxur a foyguwaa a kim sodaad a yuɗnuwu. Ndax ndoq fo-oy no purtugees looɠtiidu no duf camaane ? Ndax simanqol es xalatwiidu, ndi ndoq fo-oy, ndax boog Senhoor fee kapiteen a feran’ina o maamaag o cegu fit ? Felaam o jaf simanqol es, soƥin Koyimbar ndeer o joc a safeAdna faa gindliteena kumpa xa cax, o yeng amaane xa xoc xa niɓu, fo njomlaand a peepeer! ».


      4. A CAT POOFI

        « A cat foofi » kaa bis a in na jamaane faa ta refaa peresidaa, a jopir o weer, ta ref kaa meduuna lool : « Ndiig fadiidahinaa, ndiig lanq ke janglooruuma ta reeƭu, arjana peet nootwu fa liim, coloor a yanj boo nen yaar a maf. Xaye woxe cel, fof fuux a tagid Roog fa naalu. Woxey gadwa o loq, sepan o ñoow in, too o sas jamaane meɗ na in boo nen ɓil. » A cangtax ale yudnuwa lool, a lal a in Peresidaa fa nand ne ta reeƭna. Kaa adwan saax laa fogna na saax ake ndefna o mbut-o-mbalak adna, fop a mbar o ndaar, a ndef no cooxe ndax naatange gar, soo a eel ake mbañit foofi den, ne ta laytuuna, « too o sas jamaane meɗ na in boo nen ɓil».

        A wiƈaqilwa, a nandand saax um, a nandan adna fa muum saax laa Sodoom fa Gomoor Roog a raaɓ’ina yaam pakaad. O kiin kaa fi teeru maak, da meleƈaa duga njeec Roog, a ret boo xalaatatee dara. We ngenna no teeru ke naagee nga-aa mayu no weer, o dendandaa den fo qooxoox, ndaa koy fo kuu ta teeru’na teeru fop oo, ñaamel ke na xa qol axaa inoorkaa : « …Tiitar teeru maak ke xey loofa, da nqoxiɗ, a nandtaa waa na ngeeñataa ɗuga kuul mbofee yaakaar xa kiiñ posoñ xa pofee ndoq foofi seelaa tiiñ den, xa maag ndaagatee, mbetandwatee o mayin. No teeraas weer ke na ngooraa, o kaas biiñ daagwatee, o kaas foofi feeñee too foofi soom a waagkoogu watin a koɗom njaambuur.Fiɗel ! Fat fiɗel ceƭek tabax ke Cikaago. Fat fiɗel, fiɗel rek a raaɓ tabax ke Gomoor, fat fiɗel a fudnel took Mosku. Yaam Roog fop a refanu, bo no waa andeeruuna, ngaydilukee fa lay um ».

        Teeru maak ke lalitna doole no kiin oxe nandaan nen a Moyiis fa Firaawoona. Firaawoona, na jamaane faaga reetu o maad oxe mogna jeg doole na adna, Moyiis a gar, saqee dara refangee o raatam um go loq um fo ɗelem Roog, a gooknoor Misiraa fop. Ne Lot a fiyit’uuna, a xeɗana adna, ndax Roog a waasan a den pakaad den, a soƥangaa yee a jega wiin xarɓaxay waa njofna : « O Yaal oxe, koo wuusi adna yaam wiin Roog xarɓaxay soom, mee yirmi Siin fee mer’uuma xeɗanaa no ndeƥandoong,ɗeet na xoox of yaam Ɗelem of saku fop, o tax o Nqool-o-mbiit a naaga gañ fo piɗ cenje ». Nen saltiki kaa yaa, xan a sip a salma, a lay « fat a deɓ » :

             « .. Soo a teƥ a juumwiid,
        Yaam o letin o ɓay of, wet mbiyaam a baasaan.
        Oxey a deɓaa a palamaar took Niw York,
        took o Njongoloor fo took o Njalaxaar
        Oxe deɓaa mbiyaam took Mosku took mbed Pompidu,
        Took Pari fo ke widuuna, took Melburn took Mesiin fa Morsiin
        Oxe deɓaa took Eend fa Siin boo cuni teemeed nahik no Sinwaa mek,
        juni-cuni xarɓaxay fo cuni ƭik no Sinwaa muc, faax fo faaxeer.
        Oxey a deɓaa took Sahara fa Midel West, took a koƥ a ƥor
        fo took xa qol belo fo peel maalo
        Took a qoox no wiin ɓaal fo took a qoox no duɓaaɓ.
        Soo o ñoow a looɠatiniid, a lalit ee wo soom waagu ».


      5. UM TAGAS A AYNIINA FAAL

        Ayniina Faal o sendikaalisti a reeƭu, a adwan’u we njaloogna no otoraay ole inooroogna O Ndakaaru, a retaa Bamako. Biro den Kees a reeƭu, ta ref oxaa wareena yaam ke ta fañoogna feƭar’u duɓaaɓ we adwan’ina fop kaa jofna no otoraay oleene.


  3. A CANGTAX A TAAWREER

    No safe leeke, I saƭitkee a cangtax akeeke. Ne ta laytuuna, a cangtax a leng a leng akaa ta fokatna yoo. O leng teen faqaqooree fo xe ta reefanna mbaat oxe adwanuuna.


  4. XA LEETAR NDIIG

    Xa leetar ndiig kaa ndef xa leetar axaa ta bindanna o teem Kolet Ibeer Seeŋoor.


  5. A KIM O NJOOR

    Ne Seeŋoor a saƭtitna a cangtax akeene, no ga Seereer a reefandun. Ahinahin, bo na bes feeke, we na niiran na tuɓaaɓƭeetluwiran, ta wetand a in ee njangik na lak in soom wagu mucil a in, in wiin ɓaal. I naaga njangaa na tuɓaaɓ, a cang ake ngoƭ ngoƭ, a nqooɗ nqooɗ,xan a jeg kaa ɗasna in. Laamityo we na njangtaa iniwersite ndax Nocturnesa xool’a a den. Laamityo den ndax Ndessé xool’a a den. Ndax jegee waa ndiganna diksioneer a tuɓaaɓ a ngaalikComme un dang fumant ?

    Ii, soo nu mbug o ndef meen ƥanjaa a Seeŋoor too nu andee tus no ten ! Ke damna o kiin o ƥaal a deya waar tigi ! In moɠu torox na adna yaam kaa I ñagadilel boo, na in we njangna, oxuu letinna o ɓay, sax, moɠtaa o tuɓaaɓ, I mboogee kaa wenaa in. Kaa nand nen kaa I ndaarel. Koloñalismi raara in faw, I maad o ndiqaa a ƭooqlandaan ale too fangool fee suur yaa leng a andeerna, In njaƭitngiin ƥaal in nen a laay. Mban I njaƭitkaa Ngiin in soom, ngiin naa jegeerna kuloor, jegee o gox adna, I naag jaƭ fo mem in, ndef no xetand adna nen saaƈfa laalo ne Sedar a bugtuuna ?

    O horwangaa a paax a cangtax ake ta ne’na «Elegies majeures» na tuɓaaɓ ake, xan o ga ee kaa xedandin na tuɓaaɓ akeene. O tektitangaan ne ta laytuuna layit na parañse, xan o ga ee « Atagas a maak »tekitkee dara na seereer. Ye ta xottuuna na seereer, a anda yee a soxla-a raax lakas na tuɓaaɓ ake ndax ta xool. Keene taxu ta lay ee “majeures”, o ɗelem ole tekit “maak” yaam a cangtax ake ta fofna fop a laytaa muukandoong o ñoow, muukandoong o ñoow a ref hap fee moɠna saas no kiin, hap fee moɠna saas no kiin a ref fa nqon. Na seereer koy keene soxla-aand yaam o layangaa “A kim o njoor” rek, fop a xool. A kim o njoor oxaa singeena njoor a gimaneel o ten, oxaa singeena njoor a ref oxaa xonna. O ɗeetluwangaa a paax a cangtax ake mbogna teen fop xano ga ee a mboy a laytaa, ta ref qoolu taa saƭik.

A KIM SIÑAARA

(A war o yoonandtel a liit)
Kaa o ɓay a qoolaand a diƈaam o deƈin o yeng o njeek,

Muuƴax of a leel o gooy ole yooruna Kongo faye na mi,
Um ɗaay boo gimaa fo tiiƭ a siik-a-layu,
A tax nen a faak, o laaw es a fi xiin leng kut,
A riñaa a ƭuƭuruux fo goon na xa ƈoox es.
Mexey o xoor fo mbiɗ a ƭeetwaa no ƭuf es
O feetaax mbir o ngaynaak a fod na tagid es.
Yaag koy xam nomtu na liit ale weltoogna o ndaag o siir
Yong no yook a kid of denda sal olaa Fimlaa,
Yarnik a bane of nen a ƴaar na biinj kuul Roog
Moƴtaa nqes ne xaye o ɓay of a diƈaam o ndeƈin,
Um ɗaay boo gimaa fo tiiƭ a cek-a-layu.

(A war o yoonandtel o nqilimb)
Koo ɓop miñu miñu xoox no qiixire xe
Nen oxaa yegna yee kaa fo laf a yoorwin.

No janj le ŋaayuuma, ƴookaam njeeƈ ne mudaa na paas a kid of.
A mban um dakkaa ga mukit of fo saax le rimeema ?
Mban um dakkaa ɓopnu, geƈnoox no ngang of ƥaal ?

A koom a ƭelem a sultit no wonq tedaanga.

Andaam ee xam wid a saax ɓetaa ƭak, ga a cooƴ a lakas a mosu
yer foofi a qur a can, da ndefkaa fo daag,
And ee xam wondu, calax can a ƭugwaan.
Ndaa koy o hiid oo hiid, I ndetangaa boo a sarandam a ñoland a yiif,
Xam ref no diilwaa saax le rimeema, cungaa ga a cooƴ of
nen joor fo ndoq foofi no weer.

(A war o yoonandtel o nqilimb)
Kaam weltong boo daga, a soƥ a kid a njaɓriidaa
Um geenu, andiim kaa layuuma, o faambir fa mi,

muuƴax of a fof o pasin,
O cax Roog-o-ndew a leel a nuk mukit of.
Jaɓnuwaam na loot ndax um waagong o ƴook,
Pay of a mo a kid es, a muxil a sañtuwaa o ndang
Nen njeeƈ naa fosuna xaw o lac no maag kirand ngoor.
Kam o niɓaan ole, misiirang fo diidaa nqetax
A mbia daax leng kut a mbiflaam nen o ƴaxal
– Kaa njeeƈ a mudangaa, yiif waagee ñak o xot no ke o yeng a utaa.
Mbaa ree sax o yeng jaaniiw fadiidu, too I asooree
Um wondukaa, fof xa kooniit ndiilax o nqeq ?
A reftangaa neen, xan o yung a singaam njoor
bo yaa o soƥiidkaxam, mbeet muuceek of a leel a tagid es.

(A war o yoonandtel o fiip fa ƥala)
Mexey reefana a ƭat, sag a ngid a ɓoowaam ñaal fo yeng !
Kaa ke refma o kiin o yokwu fop oo,

bo ndiik nduɓaaɓ oxe reefaxam o lad nen ƭaanar.
Nanaam a tuɓaaɓ tigi, ndaa pañtee a layooƭ es a ñoxoɓ !
Ten tax kam fa mbeƭaru widaam o nombo,
a beex a nandtaa mbuuƴ, ee filiñ na ƭat ale foog’uuma o yaadax
Soo koy o fiiq a monj ngang es ne hiiq a looƴaa nen qooc.

Yilmaan le cigeen es xalatwiidoogaxama Joong a fadiida,
a roxodu na waxtu fee Daan Maak we luliidoogna tiiƭ,
Da ndong a lanq, a yegnitaa o njakad no liim kirand ngoor.
Mexe wetandwaa a tagid of, ta dinq boo nen a qali.
A muxil ale a mbaaw took janj of,
Muuƴax of a ranig, a ñaasaa o laaw es,
Soo quuraand wurus a ndong no ƥalgel xa ƭek of, a maasraa fa yiif es.

Xa qoor o ɓemb-Roog o ñamaak owe ƭeetwaa no cat o raatam of

No kooñ fitna mukit of, a Naaƥ ale fi a soɓoñ.
Ƴeelaam yaam xeeñ es a riñiid nen o maag Niseer ndeer ndiig.
Xam falalu, lay we ngenna no cas ke yee – Nanyo!
Falalu, lay we mbugirna a ngukraa na tambando yee – Nanyo!
Soo naag daket inu ret letnoox, jam a ɗugwaam,
Um wondnel ndaxaan kam jam o niɓaan lanq ke Joong
Bo yaa Malaaka Mbuyukuun a nomitkaxam a qoolaand of
Um yokoor ndigil ñexetu!

(A war o yoonandtel o nqilimb)

Ndoogu-Jeen, ngela baa a kim es a yuɗnuwu leeke betong.
Ba jaaxiɗ, yaam ne xaƴma pelek a liit a lewetu,

dam no ñosombil o nqilimb fa tama
Waas a ƈufnand peel, reefan a taɓala xa quluɓ.

Ndax kaa naniro ke maak yaal xa peetaax a layna,
Roog o Yaa-in-seen fa xoox um a bumbaa yaam kam um a feƭar ?
Xeƈa o feet o ñuxur no ceejeek of a ñuf no keƥandan o ñoow.
Ten tax o feem ole ñoxole, um ñofandu
boo qol es a yedaa took xa ƥaak o nqilimb.

Ndoogu-Jeen, waagaam o singkeel njoor o feet
Wondnel ndaxaan took leeñ yeeɓweer, ref no diilwaa
A kid of fa tom ake nanooguuma kaakalaas den no mbuyukuun,
Wo mat o, o diilwaa o ñuxur ole moofoogna ɗuga mbelyook,
a gimaa o mosel o ƥalgel of.

(A war o yoonandtel a liit a ƭak)
Forolanaaxoong a kim, o nqilimb xa ƥaak xa tadaq a yooranaam

ta mos boo nen o ñuxur a puɗ njoloor o mbuc.
Riwanaaxoong a kim, ndaa naniraamo, um ɓooranong piɗ a koƥ,
tuñ ke moƴ o nootu a kid saltiki,
A sisaaƥ boo nen kirand ngoor jumaling a Sangamaar.
Ndax koo xaƴkaa da leeƥ, too tig cegee xoox a yaaloogong ?

(A war o yoonandtel o nqilimb)
Mexe moof’a na kaŋaara kirand, yetwaa,

baxtu ndeepatir a mbas boo nen a ñexet.
Soo um yeg beenuur mukit of took o ɗek es.

Ndi mam mosum o gait mukit feeke na nandtaa saŋe?
No maat Maad a Sinig Sanmoon a refaxam,
Jamaane faa faap maam-koor es a ɗeetluwaa gaaf no toog no duf a ngas.

Kirand oxe fadiidaa, yilmaan ndiig a daagwaa kam xeeñ es.
Andiim sax ndax na Sarandam I ndefu, a naf taxar a nandtaa wurus,
piɗ a yaxig, rew a seŋeƈaa, a yelef boo nen a naf took a qaandiind
A qoɗ ake ndinq, cer ke kuul a perngel,
Xa pindaan a inu mbuyukuun, a ƈeewkaa na xa tobine,
Fo suun a ref took a jaaywaa wee a qaanqir kam nqeñ,
Ped a ndanig a yeeɓu nen o ƭaan ñaal es no ndeƥandoong.

Aa, xaariit es! Wo fee saqna o mem saax no wiin ɓaal,
Koo harni waxtu feeke, geennin boo faafkee.
Ƭaakin neene we na ndettaa nqeex a ƥisluwaa
A tax muuƴax den a lewet, kaam ee muuƴax neene mat
Gaum fog in we nqonna a saqaa ndeer o lang a kaaƭ.

(A war o yoonandtel riiti)
– O cigeen es, an jegu xa ƥay xa ƥaal axe mupna a kid es ?

– Gapi o ñuxur no xe ta refna !

– Cungi! O ñuxur ole saqee fangax xa poxos naak-a-koƥ,
nandtee a caf fa ñiig, mbaat fangax xa ƈang no fem no paɗ
Neatiim kaakalaas a tom no mbuyukuun, mbaat a koɓi took ƭuf o sep.

O leng kut andum, a caf um a saq fangax a ƥala,
cal um a ƥuuɓ, a nqool boo nen o ƴeel a toqoqooƈ
ndet ne reef o jaf yaand xa ƥaak a kooraa!

– Ahaa! Anddaa o teef, mer o feem es a tax xa ƥay es axe mupna
a kid of a mbi nen kaa ngooraa.

– O ndaanaaw onqe Arfaŋ fa Siga! Wo o mat oo.

(A war o yoonandtel o nqilimb)
Ndoogu-Jeen, xan I mudnu na cosaan saax no wiin ɓaal,
ƥaxañ in a ngat Gine fa Kongo, a ƥoolel, a ƥodax,

nitaal saxe saaywaa no tabax, a kid den a mbegoorit a in mata-goƭa!
Xan a tuɗand tedaanga sipanel Gelwaar we genar in,
Tuñ cuuraay a ndaagwaa, a kakandax fa xa sar a ƭaapel na pelyook,
a qur jam a ƴufaa ndeer o maax.
Xan maak a moofan yiif, tafil a kim a mbiɗaa ndeer o lang
O paaxel of a garit took, a yetwaa nen keƥandan na ndok no ƥasil
Tan fo ƥaal fo yeeq a leemoor lanq saax no wiin ɓaal !

(A war o yoonandtel o nqilimb)
Mukit of oxe muktoora o mosel jamaane faa faak !
Koo fat I sut pay goonga ke mbur’atna

A mbof a betandax camaane andee jaxya,
Yaaga I ndimafulaand !

In we ndet’a Jonwaar boo ngataa, a yiif a loofaa ndeer xa ƥoloŋ
A tagas a ndef took, jaƥatilax le yelef boo nen sooy
Gentand cas a ndungat nof, beenuur xa qoor a fi
Xiin lakas laa hatna took roog a fuɗɗaa
Took o maag ole gasuna, xa lafir a ndetandooraa,
Foof le da yoɗaa ɓisiid na yiif xa qoor axaa na nquyaa.
Ndeysaan, soo wee saƭ nen nitaal, fod mbaambir suk ne, rugmu
Tagid of a yooru foof le na fangwaa, o gimaa Mbir ne geenuna,
O ñuxur ole xooɗ boo nen o niɓaan,
Gentand cas a qaawaa o pelel yilmaan o maag.
In we ndet’a Jonwaar boo ngataa, yiifaa, ndeefan xa ƥoloŋ.
A tagid of ale xaye xe mos’a boo nen o ƥalgel Roog.

(A war o yoonandtel a liit fa ƥala)
Yaag koy koo waas miing a caang, wol o mosel a taanaaw
Jaƭit xa ƭiiɗiik da sakalan baagee mooc nen mukit nitaal !
Ndaa muuƴax of a suta a nafir, a yelef boo nen ndiiƭ-o-maag
A mokatinaa o mosel mukit of nen yaa fo biyaat.
Nen o ƴang olaa mbind cosaan a nqawinna, oxe donga mbaambir es
A ref o pasin, a xooɗ boo nen o pasin no gelwaar we nqaariitoorna.

Fat o and ee fadaam na caf no maak waa mbuumna,
Ɓaatnook yiif na caf Koc Barma fo yaal-o-and we
Moof o ndeƈin fo ɗeet waa Bene, gat cer es a ƥogdel, a yelef.
Retaam bo no saacuur kaa Poere, no saax laa Mogo Naba
Fad na caf saacuur Maama Ngeec,
Ke gattuuma betaam, yaam dee cel, ngaee, nanee.

Ndaa koy a jega kaa weec’uuma, Lingeer,
ta ref um moof nan-giloox xa peetaax xeeñ saltiki es.
A wooraaxam ee laar of le na suptuwaa nen a yaagoon
Waagee xox a paƴ xeeñ es le na jeekaa.

(A war o yoonandtel a liit fa ƥala)
Ndax kaam weeckaa xa maaƥ axe naagna picit
Ne yiif a galagteerna ɗoy kenand rool ke mbidna teeru adna

Mup a kid es mbaambir o tas yaakaar fo soox ke mbuɗiɗna,
jaaniiw a refat yablir o laaw ?
– Ta ref ceƭeŋ teeru suuge Rissi fa Nduɓaaɓ
Fo yaakaar es ne ɓirdeena nen o roon yaa fo nqeex
Bo ta yoqaa o ndoog janj xofu, ta nar o gignel.

Na sarandam akeeke a ƥuuɓ a lewetna, a yiif es owey a nqoxa
No roog waa maaga, ne xalaat a naagtaa xot no piɗ ndeer o joc.
Kaam bug o yaakaar ee adna maada jegaa roog sawaru
A kid den a saq o mosel a sarandam, a neq boo nen a biinj.
Kaam bug o yaakaar ee a maada jegaa xa ƥay axaa mbaagna mboƭit xeeñ,
A ƥuub boo nen o ñuxur no Ñoomiŋka xaa na yaalaa,
Yaakaar ee xan xa ƥay xa nandu neene mbudu took naqad es fo ƭaanar es,
A yeeɓ a den nen mbeñe-feñe fa sumaan.

Wo fee mem of a xenna boo nen o faƥ no kulook,
Mukit tiitar a yooru xa ƭiiɗiik o niɓaan o joc,
Mexe simnang, simaa muuceek of ƥaal, fo yilmaan le
Lig of na yooranaa a kim ake ndefna took !
Xam nan-gilu o ñuxur o xooɗu daagwaa fo fangax xanjar!
Xeeñ um a fiɗaa a fodir fo xeeñ es, a reefan mbak a taɓala.
Kaam bug o yaakaar ee na gaar fuu refna Ndoogu xe cungaa
A yaakaaraa ƴook mukit es ndeer we mbudwiidna !
Kaam bug o yaakaar ee o Ndoog o ƥaal cer sooy
Oxe cungaxam ndeer leemax a sarandam!

(A war o yoonandtel a tama)
Gon of moiraam faw, o Njaang onqe Sataŋ fa Sitoor.

Kaa inoor koƭu, a fof goonga Puntu, yaal suk fo yaal keeleemb
a kafran baa mbadiid na caf es.
Refiro muk saax jegee begax laa o filoor a gooknoorkaa,
Rew um a mbaɗwaa nen xa ƥox-a-koƥ ndeer o tan.
Kaam ee refiro o toog oxaa na koocteel a kañ a caaxaan
Too o tiiriiti cuuneu taxkee o woqit njalax of.

Koo ref saŋe naa na ƴooktaa koƭu fo ut xa poxos pis xiixire
ref saŋe ne na firtaa o jeg nof no xiixire we muurna a tagid den.
Ten tax waraam o fapoor o xooɗ nof no Maamaag, jokandoor doole a kanu.
O yaal xa pasin, wo ref Mbangool ne na deaxam,
Too Roog oo Roog, Yaal-o-and we ndutaxam, um waagat o andid o cax no mbuuƴ.

Wo Malaaka no Ƥeenqe Ruux’ina a koƥ, Malaaka yaal pexey na qoolaand mbuyukuun
Yaa a kuy a fe’na a gignaa took es o misiir o yeng o muum
Wo refu, layiim a ƥoot, ndaa a carind a paambru fo donmaax mberaandoong adna
Na jaamaane faa ŋastooguuma a kac fa qoɗoxonj.

Siñaara, xam gim o yanjel of fo mosel of.
Lingeer Eliisa ! kaa maak we Joong a njangnaam a ƭelem yiif
Da ndef a ƭelem daalde kaa ndeyoonga ñirax.

(Ta bindanel orkes jaas)
Ndax wetandawaa o yeng jamaane ya in ta xooɗ boo nen duf laa I mekaa

Pudaay a leemu a ƭugu yaakaar um fa xa ƭiiɗiik mbir um.

Yaaga bo fa ndiik, nen oxaa na yaakaara ɓiir o roon o ƭaaɗ saaƈ-na-sakaƥang,
mexey daket joqoowaa fo jaxiɗ ndeer mbuuƴ Batand
Ret boo fad no cat o Ɓemb-Roog o ñamaak, no maag ole foof le hoƥna.
Yegi fo and ee a luuƥ ale feeñwoogoonga no ƭaad, mi a reeƭu.
Wo koy, ndax o tew o Ñoominka xaa diƈan’axam
duɗand no saax laa Munde wo a reeƭu ?
Ey Saar, walaay yook nqel nuun ŋooɓ’ee !
Faap of yaal o and a reeƭu ndeer Askiyaa, o lam a safe juni fo teemeed nahik.
A pilim no taalbe ngimoogu xa ƭiiɗiik of, tuñ a safe mbudand xa ƥay of,
a moƴ o saf fudand.
Ndax wo reeƭu Soyan, o tew o ƥaal a cooƴ a koƥu ?
Ey ke looluuma took janj of le furi’na, geƈnu na kand o yeng Kuubaa!
Saacuur Woodu kam o gus no xon-faaf, koo wootwi
oxe tooñeena too a kid ake nandtaa saamar.
Ɗuga yook poɓ ƥuuɓu ke Ambuwaas, koo riwanoogaam a buluus.
O ñuxur a fof a qoolaand fo huƭat fo-oy !
Soo gawul no maad a moof na pelyook, a njib xa paɗax yaam foygax a luuƥ.
Dakaam o xet fa wo, layong o jaaxiɗ es, o layaam ee « xaariit ! »
Anditi o camin of no ñuxur ole na sendaa – yaam koy jamaane ƭasir a faafa !

(A war o yoonandtel a liit a ƭak)
Xoox es leeke xija, a qalaat es ake mbi’ina o xod a nqij

Nen xa ƈoox es axe kafe dirandna – Ey Roog o yaal, xa kiiƈ es owey sendataa !
A caf es owey a nqij a nqij a nqij, a ndeefan ped ataaya yaa fo cuk,
A yiif es a ndef no ndiilwaa ya es, a ndeegu yaakaar fo misiir.
Kaa koy yaakaaraam a ñootnax yaa a saax adna nqetkaa.

Xoox es le took ngang of, a cooƴ es a ndef na cooƴ of ake gilaa-saax.
Ndi a mban yaal paal ƭooq ke juumaniidkaa in ke I yuxmaa ?
Pay in wurus fa ndan oo, a eel ake fa yeeq a ndef a laay no maad.
Gey teeru ƭik siid ke kaltaa ɓoloŋ ole, daalde no ñoow fo saax a kaaƭ.
Kirand oo kirand kaam galagaa saax le moocna, maaga maad fo xon a ndeeƭna yoon es.
Soo xa ƥay of a mbuuɗaa yilmaan o ɗaay kam o njanj es onqe na ñaxaa nen daaƭ.
Cey ! andatiim sax a kim den ndax kam a qaanqir ndi na nafir xa paylaar
Fat um doon xoox es took ngang of, tuñ a ƭaaf ee sur.
Xan I yer fosis a qoor, ta rayaa no mbuuƴ ndeer o yeng.

(A war o yoonandtel o nqilimb)
Xar um laykaa gelwaar we lingirna,

da nomtu no jaf den ndi oxuu refna fo gox um ?
Jir soom a deya, moƴtaa no baayo lamee wurus.
O ñuxur es ole xonna, xar a askaa o waxambaane le warna forolan o toog a kim ?
Kaa saqiim ƥisnit naa na doxinkeel o faylaar:

Ke rokweeruuma ñaŋ yaqkee dara, mbir ne Sini fo muuƴax um letu
̶ Xa per owey a limaa ngap roog.
Ke soxlauuma refu um daaw ƥisnit no gend no gend es.

Kaa jeg gon laa Yaaya wetandaxam kirand, a ñiiñ um o tan’gel a eel roog.
Faralam Konik fee dam’eena a refik o paɗ a fadiida.
Kaañax mayu ciun fitna, keeleemb qarɓeen tadik a suf o and um.
A jila fak le xewna no hiid ole : Bomb-atomik-o-nqaaƴoor-Tugal.
Ndax saɗaam o lambin ee a kid um kaa nguyaa taa na betandax es
Moƴtaa lanq ke yo’nuwaa yaa pis o tuleer es a dañaa fo sam es ?

(A war o yoonandtel a liit a ƭak fo famb laa fodna koƭu)
Ndax o yeng Magereb a reeƭu ?
– Waasanaam a Mogadoor roog jegee fayda.
Ndax o yeng Magereb a reeƭu ?

Ta ref bo ndiik o yeng Juaala, o yeng in
O yeng o yanju yaaga I ndimafulaand :
o xendandoogu janj of mbaambir o ɗeendoor a kid es.

In we moof’a no ndeesaar o njaaxɗataand, no mbelyook kumpa in
O njaaxɗataand onqe a cung a fofaa, bo xa ñis of a sendaa.
Ndax wo xe wetandwaa jam fee ɓeediidoogna ?
Ta inoor taa lanq na teeru fee,
a garaa nen a yag-ee-yag a teepatiru a xawaa na caf in.
Taa na ñaamaak es, o ɓoñ a meleƈaa,
taa na janoon, goma o laaw es, a kid of a naag jak.
Ey, soo o hiiñ a faar kuul ne – Um ga a tagid of
Tumin ta fi nen ngum naa na doxaa xeeñ es fa yuxum
Soo no xeeñ es le beteena, no xeeñ es les ɓoowidna
taa naag cel soo kaltaa xa box a ndeefan nen o garnaat.

Soo mbuuƴ a ƥiicaa a saq kuloor o baan,
a nafir taxar a ndaprapnaa nen xa poombooñ.
Garde ƥaal ƭik a njoona, a nandtaa malaakaa no ndokand Eden,
roog a yelef boo nen piɗ-aa-fiɗ, a ŋoyloox na kand den
– baneex a fi nen gaagaañ na qeeñ in.
I ndeefan’angaa a qeeñ in, I nankooga da mbawgaa farna Faajuuc
Nan lanq a nqiinaa yoora xa paaɗ pir
O toog a forolanaa o fes um a kim.
Ndaa I saɗ’ee yoin xa ƥay in axe sendoogna, muuceek in a mbetwaa muɓaa.
A canjiik a bafwaniidangaa kang in koy fo o ɓiic mukandoong adna ?
Soo a baxwaxin a maƥaam a njangin no pasin a kid of.

Xan I ndak o moof xa yeng xa mayu, Ndoogu Jeen,
xan o nomtuwiid faw na baŋ aleeke yook a ɗuguna
O leng kut oxe o refkaa boo faw too guutatir fa xoox of.
Ndaa dara ! Ndeer a suptax ngiin of nen a qoƥtax fangool,
xam tagas mukit Kumba Taam.

(A war o yoonandtel a liit fa pala)
Xar na taxkaa um jang a kaal jagin gilaa saax ?

Kaa xoox es a ref a mbeel ƭok
Um daar muulaa a muul a piitu.
Kaam ee xar na taxkaa um letin a nafir yoon fa taanaaw ake na ƈiidkaa ?
O mbeq es refu saax le fapoorna mbuuƴ fo fo jem,
o mbeq es refu Ferlo fa nankee bumb njogoy mbaa liim,
Musiiba Rip fa Ñoomɓaato, a soƥ um ref mbaafaal a qalaat a salu
O mbeq es refu a koƥ ale fiitneena a gefel, saax duɓaaɓ es le pokneema.
Mayee –Koor Juuf a jikwa kid um fo pis xire um
Ndaa mi koy ɗuudkiim a kim, nomtukiim no ke wasluuma
Nen a Yaal-a-cunjung-ake ye mbanteer a fadiidna.

Ƭasand es refu a tagid ale naagna mes, a moƴ o mos maske Poŋwe !
No saax leeke lanq a mekaa ndeer xa tan, xa kus a ndayaa muu refna.
Xam sinjatin saax es le deyna su’nir ndeer a peepeer ake neqna
Yoora muuƴax o pasin, ndinglaañ a ɓalig a bulo nen sisaaƥ cas
Soo yaarnik xalaat xa ƭeelaand, saltiki a kid a yeeq
Um naag jak fambir fa kid of ake ndefna andee tet.
Kaltaa xa ƭiiɗiik of fo tof ke Katamaag, mexey nanaa a un ake Simal
Xa ƥox no xaaxawlax a mboxaa a ndeefan o xos ole o miis a fapoorna.

(A war o yoonandtel a ƥala ƭak)
Kaa tuuñaxam a fañ o waas a maƥaam a jagin no pafid jamaane.
Kaa fo ɓaal es a felaam boo kam faan, bo na biinj ale o yeng a ɗaasooxna.

Bes kaam wiƈaqilwaa kam mbed, ga ndof fo seeƈaar um ɗuga yilmaan
O ñuxur um a moosaam, a ñaxaa, um layin ee :
“A faaxa de, Siñaara !” Ga-aqilwaam njeeƈ ne mudaa na kid a pulo o ndoog o ƥaal wiil ran.
Ta ref Seewar-Babilon mbaa Balaŋaar, ambar fa goonga um a naagam sur.
Faak ye ndefna jangu, a kid um owe nqool’a boo nen o sondeel
Tool ne nandtaa xanjar. Ey Roog o yaa in Seen !
ndi xar o fañtitaxam njedo es na dañaa ?
Waagiroong o giman too eswing fogee o mbec neaand.
Bes kaa fiaxam nen eel mbaat mbiɗaa-fiɗ,
mbaat boog ndoq a tep took suweer o gooy es

Kaa tuuñaxam a fañ o waas a maƥaam a jagin na pec jamaane.
Kaa fo ɓaal es a felaam bo xeeñ o yeng o yeng.

(A war o yoonandtel a liit fa ƥala)
Ey Ndoogu jeen, o jaf es o miñu leeke,
o foon ole na daagwaa, a fel !

Soo bes fuu refna um salwaa a nafir no faylaar ole waageeruuma ga,
Salwaa ñaal nuu refna mukit no ceefeer oxe.

Ey Ndoogu jeen, o jaf es o xoolu le, o yeng um yaakaaraa o foon ndeer gaar
A qeeñ a nquuywaa fo fiip ole na jibaa yaa wiin a inooraa na gaar
Naag birdit nen oxaa yookoorna o ƭaaɗ
– Faak Kiristaa rime yaa fo cuk
Tuñ ƭool ee sur, cal a nandtaa fangax a luup
Soo taa lanq o jomi fiɗaa
– Faak Kiristaa rime yaa fo cuk.

A qoor aleeke na daagwaa a yoroox maat ndeƥandoong in
Ndiig a xool, o yeng o leng reefiran, o foon no waa na mbugraa
An o mat and’un ? Ndax xan I ndet boo Belboorg soƥik we na ñoowtaa galaas?
Ndi boog Musoro, pat a naagoogu filiñ ndeer a kop, ndax wetandwaano ?
Maaga rew we a ngupa a parak a nahak, ƭeen ke mbiɗaa ɗuga njeeƈ
Soo ñirax a ŋastaa a ñaal den nen a eel yaa fo seeñaar, da nandtaa rew Keretuwaa.
Ɗeeti rek, Ndoogu jeen, I sambir too I asooree.
Ndaa andi yee ye rerfeeroona meen, o koƭel of soom gaoogum na tagid rew ɓaal.
Soo xa kooniit es a ƥostu, a toqaa took jiwaam.

(A war o yoonandtel a kalaarinet fa ƥala)
Ndax xan we mbugirna mborol a kim na suweer ñaal ke na ngaraa ?

Ndax we mbugirna faak xan a ngim ndeer o yeng a yooranaa a kalaarinet ?
Ndi xaar um watkaa xa ñuxur xa pelu mbaat um ref o loq o leeƥu
a soƥangaa yee Kiristaa xontukee na sarandam saax a nduɓaaɓ ?
Layiim tus na kim a qaƭ, um waagirang o gif ŋaaynong toog mboongu,
xeeñ of a fiɗaa a taƥ no xeeñ es
No ke widna in xa buuq fa xa piloor fo-oy fo susaand saamar.

Xam gef hiɓ fo-oy luu refna, sip a salma-koor da yetwaa mbe of njegee muukandoong.
O ñuxur of oxey moƴa yeeɓu o wonq, muuceek of a mok boo nen bunqit mbuuru
a yeɓaa ngang es ne na cacacaaa nen o njambooñ.
Kaam ee xam gef laar es fa Saax-a-nduɓaaɓ, forolik a kim na ñaal mbuuƴ a peepeer.
Xar um watkaa gon binde no begax arka Roog ?
Arjana refankiraam, mes fee fiyoona ref laraaf no xe na diilwang.

en_USEnglish