In oo I soowa kaa jofna no ceereer ne Seeŋoor, coow le may bo. Ndi mam I ndoonun ? O kiin a wara rimel a ref seereer, ceereer a moin ? O nanangaa I layaa kaa jofna no ceereer Seeŋoor, refee ne ta rimeena seereer soom, ndaa ndax a maad’a damaa cosaan um. Kaa ret’u boo o kiin fogit’atiran o ten – ndaw sabab ! Kaa koy refee yaam a pioorooƭ um, refee na qalaat um. In o mat mbooganun o ten, wene mboswanin o ten. An na in matoogun, a layaa fo ten baa waag o daaɓoox ee a anda oxe ta reeƭna tigi tigi ? Mayu no we na layaa no ten, na pind um a andtun, wene no calel um, wene nen a peresidaa. I layee koy ee jeg’ee waa matuuna tigi, a and no ten mayu. Ha-aa. Ke I mbugna ƥaal, ahinahin, refu ne Ƥeenqe Jogo-Jiye fa Ñilaan Ɓaaxum a ñoowtoogna ceereer um, a galagtan neen. Fat I eetit no ke ta doonna we mbugna and tig no ke ta bindaa fo ne ta bindtaa. Kaa lay a den ee: « … a soƥangaa yee o kiin kaa bug o ɓaal baa and we njanginna in, ke moƴna no ten ta xaƴ saax a nduɓaaɓ, a ret a saakik farna fa Afrik. Ne leemaar ake ake naagtaa cook a yerik na ngas alaa Simal ». Keene tektu yee oxuu bugna and tig na in, fat a naag daket a ret bo no saax le rimeema yaam : « xam yegin a nuun ee tikoorik ke um neaa fop no kantoŋ ne rimeema inooru, kantoŋ neene fokat caate seereer kaa pictoorna ndeerxa tan fa xa ƥoloŋ fa xa saawit. Mexaa neaa tikoorik keene, saax le janglooruuma soswatin na yiif es, um reefan xa coc samandaal. Ke um yaakaaraa refu yee oxuu na liiran xan a lingir fa mi a gar I ndeefandoor a ƭat yiif aleene. Na saax akeene jangloorum, ndeer gaynaak fo xooxoox. Baa es kaa xawoogaam kili, moƴtaa kirand, ee yaam kaam may a ñaaƈ. Ye ta xijna na mi, ta ɓekaam ekol no duɓaaɓ, ee ndax um yaru, ta ref kaa wiic’ina ya es lool, ta damtin : kaa teel, no njaaƈ onqaa na sogaa jeg xa kiid ɓetaa ƭaq rek ! » I anda yee I lingrangaa fa Sedar, xeeñ jaginkee sen, refangee Jirool Jiijak fa Joong. A jega lakas kaa yiif a warna waag o ci a in. Na jamaane faa Seeŋoor a refaa o ndeɓandoong, a Sinig oxe ñoowooga kam duf cosaan tigi. I mbiƈaqilwangaa, nqalaat o ndik rek, xan I and ee o dendandtangaan jamaane fee xaye, o hiid o leng no ndeƥandoong Seeŋoor, nen xa kiid xarɓaxay a fi’kaa no kaa jofna na cosaan. An na xa teɓandoong axe xaye andu o raandaɓaƈ ? Fodnum na xa teɓandoong axe xaye andu daaq mbaat woong ? Neen a reftu, bo no muumeen ke ngen’ina meen fo taxar ke sax’ina no saax le. Ye ta refna Tugal, a wiƈaqiloox a ya um, a soƥ ta nogoyiidaa, keeke layun :
« Yaa, kaam bindiidel ee wiil of le xe suptuwaa nen daaƭ no sutwand ndiig, too um war’u ref kañoor of fo ngeƈnuwand of no mudand njeeƈ o ñoow, waag o daar no njooxe boo nuu hiid a nandna tap a may baa ndaaxel. Mi yoo, mi Kor Sanu ! ». Na xa ƭelem axeene, o waxambaane seereer geenwu, a fapoor jom seereer, jom no qooxoox ndeer cooxe ke Sinig. Ndaa ke ta reefinna no ga no seereer kam a pind ake ten dayee meene. Fat I nan-giloox keeke ta dakna lay a ya um: Yaay sam o jeg barke !
Mexe wetandwaa jamaane baa esiin fo kirand ke Jirool
A qoolaand a nandtaa beenuur laa inoorna kaltaa asamaan
a ɗaapoox a lanq, da ƥuuɓ yem.
Mexey na carind ale na nandtaa xooɗ yaam o niɓaan
Xa teɓ es, goor fo rew, a ƥopnuwiid nen fo ñeek, a ndef o ndaƭ a yiif es
Um hakandoox a Ya es Ngaa, Ngaa fee saq’ina o don a keel
boo a gimoogangaa um nanaa a cunjung fa xa poxos pis,
J om cedo dañaa kam ngang es. »
O leng moƴ’ee and a Sedar ke a cang a mbofna, fo ne jamaane fa nqas fee siiknooritna, a daar yaam a bug o ref cosaan fa leng fee na rayaa took adna kulum:
Yaay, sam o jeg barke !
Ba foog muk ee ñaal ke faak kaam sañit a den
na yiif es nen nqeñ fa ƭooqlandaan
Kaam nanang too nankiraamo, nen yaay faa diidna baa weecit
o fuur ngiƈ na caf no ƥeem.
Koo andi yee yiif leeke na ɓaalaa fop, nduɓaaɓ a waltan
weectee cosaan paap es, weectee cosaan paap den,
weectee cosaan paapaat den.
Yaa ! na ndok aleeke Late fo Gerek a moofna, baa xeeñ es le na yedaa mo-ong.
Sam Pangool a ndamtaam boo cosaan es maaskee
yaam yar toxandeem fo nduɓaaɓ. No saar ole na garaa, a yiif um a ndaka nqot na ya um : Yaay, sam o jeg barke !
Ndax kaa ndeƥandoong in ne a cang a seeñna nen o hiiƈ,
fo kaa hupna suk ƭik no goor ngal’andirang,
a ƥuut a kid of da yaxgat boo nen boob fo ƈulfaand ?
Yaa ! xa kiid ɓetaa nahaq axey, mbanuu begax a ndetna baa nginglel,
xa ƥox a mboxaa cini fo xon-faaf,
o ref no loolaa yaam misiiraa o ƥeef onqe ruuxna a koƥ.
Soo mi fee ƥeef onqe a kid ake ñofna boo mbelatee um ref na misiir,
moof na pelyook nen o paal o tafax o palakaand no kurcala,
telaa a luuƥ ale na yegnitkaa o jeg-a-xoof of no saax le. Soo no leeke I mbalakitkaa, ta geenwan Seereer fop mbaambir adna, a seedean a den : .
Kaa xooxoox a ndeefan a den, a ndef cedo den, fo dag den,
Da yoon fa ya Siga Baƈal fee soosos maat
Too a refkaa fo jem no Seereer boo faw, Seereer a ndefkaa fo jem
no xeet ke njegna fo jem.
O TAAN OXE TA FOOGTEENA
<p align=justify>O kiin a retangaa baa xooɗ no ke Seeŋoor a bindna, xan a jeg teen kaa wiicuuna lool. Keene koy a refa kaa faqaqoorna no ten fo kaa jofna ndeer um fo lakas we mbaa lakas ke, nen Pangool ke fo cini ke.
NDEER UM FO TIKOORIK KE SINIG
Ne Peer Aari Garaafaraa Sam-Roog-a-yirmin a laytooguuna, Seereer a gim na Roog yooɓu yoo, fi ta ref katolik jafeñu. A ƭelem akeene, I nanoodiran ta layin. «A lee» fa « Nanaam ee » soom I njegu teen. Peer Garaafaraa a jeg’a ƭeetaqin tigi no kaa farna na cosaan seereer, a ret baa and ee a jega maa nanoor a waagna jegit ndeer o ngim katolik fo ngim cosaan seereer. O ga oleena gartu a ƭelem ake ta layna. Ndigil, naa I moofu wiin gimu Roog I ndefu, ndeeftoogun ne Daan in a ndeeftooguuna soo a ƭat a lakas a ngarkaa. Fat koy I yeg fo andee a ƭat akeene, njangnee in a Roog, ke da njanginna in refu ne da layna yee naaga Roog a faɗoorteel. No kerceen ke ten refu litursi, fo lakas ke Jangu fee hebilna nen Noyel, fa Paak, fo jang katsiis, fa batiise, no siriin we ta ref nen juli a caf a ƥetak ñaal oo ñaal, o nqool koor, fo mbaal tabaski, fo lakas fo lakas. O nanangaa I ndokaa no keene, kaa Seegoor katolik a reeƭu. Yaag koy a jega kaa a feeñangaa, a waaga jom’and yoq we. O seereer koy kaaga waagiran o jom’and, ndax boog war’iran o jom’and, yaam kaa gim na Roog, a adin o kiin. Kaam ee na in, o ngim waagu sadaxtanel o kiin, o kiin sadaxanitkaang o ngim. Ba I ngamin koy fo kaa jofna na su’nit. Su’nit o lig of, tig ngiin a ɓisiidaa, refee kaa fiyeena yaam o ñoow o lakas olaa na refkaa kam a eel akaa mbaa kaltaa den. Keene taxu I mbar o ngorwatin mayu, yaam no ndigil, ne adna fee ndiiki naaƴtaa deya waar, moƴtaa ke bugeena sip, a fi nen a ƭing mbaa a tet ndeer o ngim fo gend um. O ga seereer moƴu xooɗ kaaga, a moƴin o saƭik. Ke da layaa Waxtaan ndeer Kerceen fo Siriin kaa yaacaa jaaxɗand a in bo, yaa I nanuuna. Refee yee kaa nanoor waagee jeg. Ha-aa. O moof boo layin I mbiyu caaliit. Ɗuuɗam faa I ndimeema, – I mbar’u lay ee Fatik faa I ndimeena mbaat a Mbey fa Sinig alaa I ndimeena – , kaa o ngim a rondandoox no kiin, kaam ee o ngim fiyane o kiin, o kiin fiyanaand o ngim. Kaltaa kaaga, I mbug o ndoon teen lay ee oxuu gimeerna xon-faaf fo cini, ndefna kaa ngid a naageerna ga-aa; kaam ee oxuu gimeerna lakas tefee kaa ngid um a waagna doonu, I mbooga yee oxaaga fakoorkee o ngim a Roog, yaam tikoorik keene mbi fa Roog nen ñaal fo yeng, nen nqes fo kirand, nen a ñamaak fa canoon, nen mudand fo batand. Mbiƈaqiloox cosaan in, moƴin o ndam a fada, yaam a qaaj ale na ɓeedaa adna, a raaxel no ngim, waagee daaw a Seereer, mbaat boog war’iran o waag o daaw, a soƥangaa yee kaa mudin a kid fa caf um fo xeeñ um na cosaan um, a ga-aqiloox ne daan um a ñaaƴnitoogna. No poy kaa in, too fogaam ee neen a reftu ndeer caate seereer fop, refee yee o ngim na duufeel, ndaa o fog, ta ref wiin o kurcala leng kut fo rew dolwiidu. A qaaj ale miña na ƭat, a ɓeedaa nen a baloor, mbaa nen o njambooñ, I mbar’u lay ee nen a bañañaar. A miña ɓeedaa faw, yaa wiin we ndamateerna yee Cedo fa Yeefar ndefee leng. Cedo ke ndeeƭu nen Soldaar we ndiiki. O nanangaa njedo haayandel ndiiki, kaa ye naar we inoortoogna Marok a ngaraa kam saax le, ciriin a mbug’u ndalin meen, a ndeefandin no laƥ, fo kidi fo saamaar, a mbañin o ndeefand na waare fo njoktoor. Nen a Maaba Jaxu. Ten tax Yaande Kodu Seen a lay ee : «Seereer ke mbokateer a Ndongo Sila » na kim um ale ne-eena Moon, Amadu Sise Ja itam a laltin ye ta dapatinna ke Kumba Ndoofeen fa Maak a lay’ina a Maaba Jaxu cing a Ñoq alaa Mbin o Ngoor :<p>
Maad a Sinig Kumba Ndoofeen lulaxam
A yegnang ee ne xawtanoona jaree a kañax.
Koo yaadnin, xawin kam saax um.
Ta yegnang ee a qaaq refo,
wo fee betuuna, raaɓ saax le, ɓax fo-oy.
Ndaa koy a soƥangaa yee wo refanu Roog a lanq,
Kaa tee a soƥangaa yee ndigil wo waru jootin lislaam
Ngela nomtooxiidi a Sinig, ta yernong sangara.
Ke na doonooxkaa teen refu a Ñoq alaa Somb . Maaga Maaba warte, cer ke mbiyel a saam, Ablaay Wuli Ba fee ndeɓ um Singandum a ƥujin, a nqaƴin ta ret. Ke yaacna bet a in refu yee keene Amadu Sise Ja bindna kaa ɗom o gael bo. Bo na Enternet fee, na jamaane feeke andoona yee kuu laamtoona no and o diƈanel o ten. Ta fi nen kaa ɗasneel. Kaa nand nen Kumba Ndoofeen fa Maak fee in jaree dara, fiyee tus, a refange seede naa ta seede’ina… Ndaa fat I naag cook, nomtooxiid no ke I mbindaa. O leng, neatiim koy Cedo, jaɓkee o koor a gooknu no ngang um a serin tig, hebwoo ta ref suum. Ke Kumba Ndoofeen fo we Sinig a mbañoogna, moƴtaa cedo ke, reeƭee ciriin ne fa xoox um, ndaa ke wiin we pisiid’ina ciriin ne fa ƭat kerceen a lafatoor’ina, a mbug o njegu saax le, a mbug o sooƴand o nga-adna in. Ten tax na pind um ale ta ne’na « A qet jam », Seeŋoor a lay ee : « pañtee koy um and xil ee a jega labe of waa toroxandna saacuur es, a top a den nen puufuɗag, a ndox ke da njuurtoogna, too Roog a anda yee I mbag’a nanoor ». Siriin oo, duɓaaɓ oo, labe we eet’ina ndokiid no saax le yoo, o leng bug’ee cedo ke, yaam da ndef faafañ, a ñoxoraa fa den ndax a saa saax den. Labe Buwaala moƴ’u fañ cedo ke, a fañ o ga na den lakas refangee wiin fo-oy fo yeeyer. Ten taxu cedo feeke ta dese’na na 1853, ta diƈanin o moon sangara fo o kaas. Ndax kaa o ga Seeŋoor a jektir fo ke Singandum a mbañ’ina yaa fa Mam-a-ɗiis-a-kid ? Nangilweenoo o ndik :
Almaami ! in we mboomeel, ndaa gaci reefkee in.
Xa coong um ngup’ee in took,
pis xire um mbaag’ee mbid a in o kurkeƥ,
neatiim ƭool yeeq den a yul a kid in,
mbaa duleer um a nquf a in.
Kaa njedo ne mi daaw o ñol, o leng jolukiran nen fo rof fo xas.
Kaa jeg maa o Ngiin o Ƥaal a xijna, yaam ta nand nen kaa hultoox, a yirif tig um fop, no kaa xotitna no and bo no ngim fo lak. Ten taxu Seeŋoor a lay oxe diy’ina, a walaŋteeru a ñoxoranik Tugal ee :
Ñaal xarbaxay fo ñaal ƥetik, ta widaa,
A yiif um a ngaydilwaa o ƥodaxel ole ta dakna rok.
Fo gaci fee doonuna ye ta gidmiteena mbaƭ, a tagid ale onj baa siidaa.
Laamit’ee toox o fiftin ! Dara, a refangee ref o koor ndeer goor,
hebwoo ta laasel cinj a mboy um.
A tuuse-e toki no paɗ, a fi-in ndoki martiir,
A rokanel o bone-kaare fa xa godaas nen o ƥaak na caf no paɗ.
Uh ! wo fee fayda ñakinna fayda, rimel fo ñak-xoox !
A yoornuwa, a ga o maax ole yoq o ƥor, xa palaŋteer a ƭugwin.
A yoornuwa, a ga a pec mbagandoong adna, a leeñ ee filiñ,
xon a mbotaa kam a semb nen ax na teƥ a quƥeer
Ta rugmu, a yooru o yung olaa fodna nen o joong.
Kaltaa, a pec ake we hundang, nqeñ Batand fo kelfa qas ke inoorna
no ɓemb-Roog o Janoon a ƥooyaa den,
A qal a ƥaal a mosu paƥir fa joor.
Kalte kaaga, dara lakas, a refangee mbuuƴ fa lempo
Serel calel, xa lerew, fa tuxid ake ndefatna batnir ndiilax liim took a binj akaa yaa fa maam-a-ɗiis-a-kid.
Kaa kam saax le aasiñoor ke ƥisiidee ƥisiid ñoowdandir o laaw. »
No keeke fop I ndokna, tig ƭik soom ngartun : Moƴ o jaak we ndokna ekol a anda mayu no ke safe leeke yipna, yaam a njangaan, moƴtaa we ndetna boo iniwersite. Ndaa a jega mayu kaa I mbarna ƭaapatinan a den, ndax fop a xool qac. We mbi’na alfabetisaasioŋ soom koy, a waaga jegkaa mayu kaa mo’na den, yaam Roog jegu, a jega kaa o kiin o ƥaal a gomna too andkoogiran muk, a xet’angee fo nduɓaaɓ. Ten tax safe leeke ke ta refna na in o ɗaay fop oo, a fofa naqad, yaam xan nu andat kaa nu and’eerna too wooree in ee nu soxla-a and yoq ke. Ndaa nuun oo nu ndaawa teen. Kaa I ndef na adna faa andoona yee a seek in fa las in kaa nand nen magnee. I ƭeetangaa fop ke duɓaaɓ we mbiyaa, xan I nga ee mayu teen kaa lalaa in ee kaa I mbalak. Mbuƭ-o-mbalak ne koy in ngartun, yaam oxuu reefanna o kiin kañ o and ee ten adwu. In koy kaa I ndeefanaa o tuɓaaɓ, ndeefanaa ne ta gaitna adna, fo ke ta ɓisiidna. Me ndax in na layaa yee « Kor Mari waagu Kor Faatu » ! A seek in fa las in na adna fee refu ke na layeel. Ndax nu parea soobu no waxtaan leene ? Ndax nu parea inun ngumnoox ndax laamit neene a doonel, adna fop a andat boo faw kaa farna na in wiin ɓaal ? Nuun soom ndefu we mbaagna ndoon laamit neene. Nu mbiangaan, mbuyukuun adna fa nqas no Kiin o Ƥaal a wooñiid kuul Roog. Lay na Seeŋoor kaa fof tig mayu, yaam ta jeg’u yiif tigi, a and mayu. Ndax I muuk a seek aleeke, I mbug o lay a nuun ee ke ta saƭit’eena fo mbind faap um, a cooxel labe we fop oo; In ee ke ta retna o Ndakaaru a jang, a inoor maaga a ret Tugal a jang baa jangnaa, xire gar ta roku coldaar boo Almaa we ndamin, a mbegin kaso fop oo; ke retna baa rok no maat naa Tugal, a ref Dipite fop oo, kaa fi nen mosee sutoox a Sinig. In fa qoox in, ye I mbi’na xa kiid xarɓaxay a koƥ too o jaf in o leng dakee Senegaal, I ngat, fog in a ndeer a in, a ndamtin : « Weectaa meeke de!? ». I ndoon a den ee: « Bo o andaa saax of tigi tigi fo ne ta matitna xeeñ of, o sutwin. Ndax nu anda loot pod ne ndefna ndeer mbind neeke fa banj ale ? Ndax nu anda tof pod ne ndef meen, fo sooƥ ke fo mangu ke fo kaan ke ? Ke goƭ’uuma, diilwaa saax es a tax’a um limoogu den no yiif es, mofaa took den mbaa yoora den. Keene reeƭu tax ke a yiif a njangoogna, a taƥnaam o ten ndax um waag o taƥir fo lanq ke rimeema ».
Fe mbind faap no kiin, gat mbind baaba, xeef a den refee ngiin. Fe a koƥ, gat fi nen oxaa moseerna fe no mbind baaba.
O KIIN O CEGU-XOOX
O jeg-xoox ole na ne-eel meeke, refee a cang ndaa o jeg-xoox seereer, ta ref nen maƭak, yaal-xoox. Yaag koy laamit ne refu yee: a reeƭangaa a ndeer in, ndax a waag’a fog ne we na sipaa a salma ? Mosee wetandoox a in o ƭaad ta jeg. I mosee nan, mbaa nga ee a sipa a salma. Ahinahin, na pind ake ten I ndetkaa, ƈeewik ne o tew a rettaa no sal olaa, a ɓunik.
O TAAN NO TAAN ES
Na cangtax ale ne-eena « Fat a kooraa fa ƥala yooranaam », kaa eetit ee :
Mi fa xoox es, mexe reeƭa o taan no taan es
Ref o laaw um fo kurcala um, ref oxaa yoq’ina na carind Eliisa faa Gaaɓu
Na pec alaa fiis’eena a faambir fa carind Almaami no joong Fuuta Jaloŋ
Ke taxna jang waag o bind, waag o liir na lak of a faax refu yee o tuɓaaɓ a soxla-a xoolandanel xa ƭelem axeene, ndaa seereer soxla-iran, yaam da mbapoor cosaan in fo ga-adna in. Ndax meeke, Sedar nandtee o noon, a ciiƭ alaa rimnuwiidna ? Kaa nand nen, ye da inoorna Gaaɓu a ngaraa, a ndeefa na xire, a jeg a salma-koor akaa yenna maaga, ta lay a den ee:
A salma-koor ake, koo nqilyo no yeng oleeke a ciiƭ a ndimnookaa,
Nqilyo ndeer o yeng oleeke na lastaa ngiin maak.
Roog ndok ! njedo ne mi muca, a fecaa dañaa nen mol,
Nen xa ƥees axe na xa pem xa yelefu xe, lingeer ƭik keeke
o gali refatna ñirax den.
Kaa xooxoox a ndeefan a den, a ndef cedo den, fo dag den,
Da yoon fa ya Siga Baƈal fee soosos maat
Too a refkaa fo jem no Seereer boo faw, Seereer a ndefkaa fo jem
no xeet ke njegna fo jem.
Ke ta bugna refu a salma-koor ake mbadatinu no yeng ole na lastaa ngiin maak, a ndefik a ciiƭ, a ndimnook fo ngiin maak. Ten fa xoox um a foga na den, leng kut a muc, ta ref njedo um ne fapoorna jom, fa xa ƥeem xa tew xa ƭak, da yoon fa ya Siga Ɓaƈal. A salma-koor akeene ndefu a ciiƭ a paax ake ta koocaa ye ta refna fo tew oxe, na cangtax um ale ta ne’na O yeng a Sinig :
Ndew, heƥandi o lampa le, Pangool ke sutwiid
a as a in nen o kiin fo ƥeem.
Fat I nan-giloox o ñuxur Daan Maak waa Eliisa.
Kaa nen a in we ndaayna, den itam mbugee mooc,
o ax den a sooƴ a lanq.
Na ndok aleeke a ciiƭ a paax a sookaa, ta may fo suun,
Kaam bug o nan-gilu xoox es le took ngang of ta sum
boo nen ɗaŋ laa sogna sutoor no hinde.
Fat um nan-giloox o ñuxur Pangool, gifin gayan no yiif es
Soo jangik o ñoow bo um helko fo mudaa boo jol duf o ƭaan.
I mbooga yee xan fop a njaɓ ee a fiya xoox um a ciiƭ, o kiin oxaa rimnuwiidna, ta ref o kiin o cegu-xoox.
KE FEET A FAPOORNA
Ke refna no saar ole I mbalakitna lalta tig no jeg-xoox Seeŋoor. Ndaa kaaga, bo ndiik o kiin a waaga lay ee refee caltiki. A waaga ref kaa ta xalaatanna xoox um, mbaat ta layel o ten. Ndiiki, ndax a jega maa I mbaagna ndam ee a anda tig no kaa feet a fapoorna ? Ndax nen a saltiki, a anda ke na garaa ? I ndet, ƭeet boo and :
Lingeer Belborg, o leetar of a duqa xeeñ es tigi.
Nanaanum a paax, a jopir o yeng a hooraa nen sooy,
A yiif es a yetwaa, a ndoonu no ke feet a fapoorna.
O yeng olaa na hooraa nen sooy, a yiif um a mbetu, nen o pan oxaa feandinoorna ke ta doxneena, a war o xet fo yaal um no feet olaa, a layin ke ta ga’na. Neene fi’kaa ten fa xoox um. Ii, yaag koy xar a gau, ye ta feandinuna ? Fat I nan-gilu ke ta bindna :
Naaga, ga-aam jamaane faa ca ƈaxal xa koɓoŋ a mbidaa kuul ne,
Xa luuƥ axe moƴ o mbeel o fiic, a moƴ o ƭembet lañset,
A ƭat den yongee no fangax, yongee na qoolaand,
da salandeer a tet ake mbiiseena, a ñaxañooraa pooƴ ke da nquftoogeena.
A mbaaga mbod tuburbuus, a nduxid nqeen took a paan no xiixire
A suug a den too o meldaand ga’kaand, dara fuɗiɗkee. Duleer we naag’ina daket a ngeenoox took xa coong oo a yegnit’aan.
A mbeeñil’a faw samoy qas keene na mbidaa kuul ne,
a canjiik akeene a nafir a reefeerna, o liir neaand.
Tus refangeerna a kid fo nof pagatar. « Jamaane Ngis a fadiid. Neene, nqeen yaay a sutoor na kid ake.
Soo foofi xa maag a mberengiid wurus fo onj,
Teeru maak ke ngindrin, a njuumwin baa sux.
Goor we saq’eerna ƥonax a ndefik faɗ, paap a njikoortaa xa ƥiy den o duusu. « Jamaane yiif a rondandu. Naaga, ƈulfaand yeeq a sutoor na kid ake.
Soo fuux a faaɗaarin xa cok no goor bo da nandtataa ur
Soldaar a sumbaa kam ƭok fo po-oy ƥor,
Yaal-o-and we sak kaa wiin a nqirsiteel, a tax da ngidmel baa neexlel.
A koom a sakuyo kaa waagna war o kiin a caf a ƭak, a suur.
« Jamaane Teknik koy na doonukaa. Xan fiɗel fa ndan a sutoor na kid ake.
Xan tikoorik ke saƭtoor a mooc,
yaam qicir fo ndiñir naa mo’na yiif a sosu kam den.
Xan po-oy muumeen fo fo goon taxar a ndefik potimeew,
We ndanigna yaayat, we yaayna ndanig ,
fop a nqat, o leng waagkatee rim o ƥiy. « Jaamaane feene fadidangaa koy, xan o ñuxur Roog fee refna o leng kut,
a ref o cofel, a fuɗiɗ, a yaara a yooroox adna. »
A koom um jaañu no xaaraand o Ɓemb-Roog o ñamaak.
Fañaa keene koy, bugin o saa tax um suin o yeng ole a kid es ndax Pari muc.
No keene, fat I mbetandu yee safe le xe sutwa na 1956. A jega kaa fadiidna no ke ta layna, a jega kaa fadiidafuleerna. Ke moƴna wiic a in teen refu keeke : « Naaga, ga-aam jamaane faa ca ƈaxal xa koɓoŋ a mbidaa kuul ne, xa luuƥ axe moƴ o mbeel o fiic, a moƴ o ƭembet lañset, a ƭat den yongee no fangax, yongee na qoolaand,da salandeer a tet ake mbiiseena, a ñaxañooraa pooƴ ke da nquftoogeena. A mbaaga mbod tuburbuus, a nduxid nqeen took a paan no xiixire, a suug a den too o meldaand ga’kaand, dara fuɗiɗkee ». A yiif in a naaga xot no roplaan xire le Nortorop Gurumaan , ta ref Bombarje B-2 Espirit. Nortorop Gurumaan isin amerike naa na fiyaa xa toplaan xire yoo. Bombarje B-2 refu no foto neeke. I ndokkee koy no ke ta waagna fi fop, ndaa dara teen guutatiree fo ke Sedar a layna. I ñimin a nuun o ndik no njaxlaf neene : Kaa yetaa too o radaar o leng ga’kiran, a waag o ƴuf kilomeet cuni xarɓaxar fo leng fo kilomeet teemeed (km 11 100) too geenukee, kam waxtu ta waag o fi kilomeet juni fo kilomeet xarbaxay (km 1 010), a peseaa ton qarɓeen ɓetuu ƭik fo leng fa parig ɓetuu ƭik (ton 71 700) , o cigdel ole ref meetar qarɓeen ƭik fo meetar leng (m 21) , o yaajel ole ref meetar qarɓeen ƭik fo meetar ƥetik (m 25). A jolangaa kaaga, ndax o roplaan oleene moƴee nandit lañset ee a saxaar ? Ke doonuna teen refu : Xan po-oy muumeen fo fo goon taxar a ndefik potimeew, we ndanigna yaayat, we yaayna ndanig, fop a nqat, o leng waagkatee rim o ƥiy » Keene ta layna yoo a fadiida, a nar o reef no ke I njoitna na seereer nqoyin TAS , Tig o Ax o Supte, mbaat Tigaa o Ax um a Supteena, ta ref OGM na tuɓaaɓ. TAS refu o and olaa na fiyaa boo kuu refna meen, ta ref muumeen mbaa tuufe-duufe, xan o ax um fo ax tig lakas a mbaag o mbokatel, a cooxit kaa o kiin a sakna. Kaa ref nen o jang o ax a aareer, fokatin fo lakas, ta cooxong o ax aareer o lakas. Kaa fiyeel no tuufe-duufe ke nen tamaate mbaat pursiin ndax da moƴ o ñof maak mbaat da moƴ o magin. Roog oo Roog Sedar a lee :« Fañaa keene koy, bugin o saa tax um suin o yeng ole a kid es ndax Pari muc ». Fat adna fa muum a mbapu boog a ƥogdinook, mbaat da moof a mbooraa a kid. Adna fee in a jaxaswa tigi me ta refna!